در این مراسم، اشعار و دعاهایی در پشت بام مساجد یا منازل یکی از افراد محله توسط فردی خوش صدا خوانده میشد تا مردم را به سحرخیزی و سحری خوری دعوت کند.
به گزارش تابناک، این اشعار در دو یا سه نوبت با صدای رسا و بلند خوانده می شد تا مردم را برای خوردن سحری بیدار کند و یک نوبت هم در نزدیکی اذان صبح خوانده میشد تا هشدار دهد که ایهناس چرا خواب ماندید؟ وقت اذان است، خواب نمانید که البته هر کدام از این اشعار با هم فرق میکرد.
در واقع مناجات و شب خوانی یا به اصطلاح «شو خوانی» از مراسم ویژه اکثر شهرهای خراسان جنوبی بوده که با آمدن تکنولوژیها روز مثل ساعت های زنگدار، موبایل و تلویزیون رنگباخته است.
به گفته پیشکسوتان شو خوانی، از نخستین شب ماه مبارک رمضان هر شب، برخی از مردان مومن و خوش صدا پس از نیمه شب سه نوبت به بالای بام خانه خود می رفتند و با صدای بلند به خواندن ادعیه و اشعار مذهبی می پرداختند و با این عمل، علاوه بر نیایش، جهت تدارک سحری مردم را از خواب بیدار می کردند. سه نوبت شب خوانی، هر کدام نمودار وقتی از سحرگاهان بود.
صدای شوخوانان در سکوت شب حالت روحانی به آن می داد و اغلب مردم برنامه سحر خود را با همین مناجات ها تنظیم می کردند. قبل از اذان سحر نیز مناجات کوتاهی خوانده می شد که به آن نظاره خوانی می گفتند. نکته مهم این بود که در آخرین دقایق سحر برای اعلام وقت امساک و اذان، یک شب خوانی کوتاه دیگر انجام می گرفت. این مراسم در برخی روستاها از جمله روستای «چنشت» شهرستان سربیشه هنوز همراه با طبل زنی انجام می شود.
طبل کوبی و نقاره زنی در طبس
آئین طبل زنی در سحرهای ماه مبارک رمضان هم از سنتهایی است که در گذشته در شهرستانهای بشرویه و طبس انجام میشد، اما امروزه دیگر در بشرویه اجرا نمیشود.
در طبس چند سالی است که این مراسم در آستانه مبارک امامزاده حسین بن موسی الکاظم(ع) همراه با طبل و نقاره اجرا میشود که در فهرست آثار معنی کشور نیز به ثبت رسیده است.
طبل کوبی در سحرهای ماه مبارک رمضان هم در واقع یکی از راههای بیدار کردن مردم در سحرگاهان بود. گفته شده است که طبلزنی در اوقات سحر ماه مبارک رمضان در طبس، از نیات موقوفه ای است که در سال 1300 هجری قمری توسط عمادالملکی وقف شده و ماندگاری آن نیز به دلیل اجرای نیات خیر واقف است.
این مراسم از سه ساعت مانده به اذان صبح آغاز میشود که طبل اول آن به معنی آماده باش در دو ساعت مانده به اذان زده میشود، طبل دوم در یک ساعت مانده به پایان وقت سحر به معنی بیدار باش و طبل سوم نیز نزدیک شدن به وقت اذان را خبر میدهد.
رمضو خوانی نوجوانان و جوانان
"رمضو خوانی" یا "رمضان خوانی" هم از سنت های دیرینه مردم این استان در ماه مبارک رمضان است که به ثبت جهانی رسیده است.
در آئین رمضو خوانی که پس از نماز و افطار، در دوران گذشته توسط مردان مسن و سرشناس انجام میشد و در سالهای اخیر نوجوانان و جوانان آن را زنده می دارند، جمعی از پسر بچه ها و پسرها در دستههای چهار تا شش نفری به همراه فردی که اشعار مربوط به رمضان خوانی را حفظ بود به عنوان مسئول گروه، به در خانه همسایهها به ویژه سرشناسان و صاحبان ثروت میروند و به قصد گرفتن انعام، شعر خوانی میکنند و صاحبخانه ها هم در قدیم با خرما و تنقلات و در دورههای اخیر با پول نقد و هدیه ای آنها را بدرقه میکردند و بعضی ازصاحب خانهها هم برای این که رمضان خوانی جنبه شور ونشاط پیدا کند، به نشانه روشنی، از پشت بام، کاسه ای آب برروی رمضوخوانان میریختند.
این مراسم در گذشته در تمامی کوچه و محلات شهر اجرا می شد اما در دهه های اخیر تنها در محلات پایین شهر و برخی از روستاهای بیرجند دیده میشود که آن هم در حال منسوخ شدن است. از طرفی چون این مراسم جنبه فرح زایی داشته، فقط در روزهای ابتدایی و پایانی ماه مبارک اجرا می شد و در شبهای قدر، آیین رمضونی اجرا نمی شد.
در گویش بیرجندی، رمضان را « رمضو» تلفظ می کنند و به رمضان خوانی، «رمضو خوانی» گفته می شود.
اشعار رمضونی خوانی فراوان است اما معروف ترین ابیاتی که امروزه باقی مانده و خوانده می شود، چنین است:
رمضو یارب، یارب رمضو، رمضو آمدخوشنام خدا
رمضو آمد، مهمانش کنید بز و بزغاله قربانش کنید
رمضو آمد خود سیصد سوار چوبی وردشته که آی روزه بدار
روزه میدارم لاغر می شوم گر نمی دارم کافر می شوم
رمضو آمد، مهمانش کنید بز و بزغاله رو قربانش کنید
بز و بزغاله که چیزی نمشو گاو و گوساله را قربانش کنید"
این سرا از کیه رو ور باده دو پسر داره که نو داماده
این سرا از کیه رو ور روزه دو دختر داره که مخمل دوزه"
این سرا از کیه رو ور قبرستو پدر مو گفته برو دو قرو بستو
این سرا از کیه خش خش می کنند طبق نقره و کشمش می کنند"
معمولا خرما و شیرینی و تنقلات یا وجه نقدی که بچه ها هدیه می گیرند آن را برای کمک به نیازمندان، تحویل مسجد محل می دهند.
آداب روز کشتن ابن ملجم : «بیست و هفتمو»
آداب «بیست و هفتمو» یکی از سنتهایی است که در روز 27 ماه مبارک رمضان اجرا میشد و در واقع نوعی شادی برای کشته شدن ابن ملجم مرادی قاتل امیر المومنین علی"ع" بود.
در این سنت دختران با یک سبد که درون آن یک آینه، شانه و سرمه دان قرار دارد و یک کاسه به در منازل مراجعه میکنند و زن صاحبخانه پس از شنیدن صدای در، بیرون میآید و به عنوان سنت و یا تقدس، شانه را به سر میزند، سرمه به چشمانش میکشد و در آینه نگاه میکند، سپس پول و یا هدیه ای در سبد میگذارد.
افرادی که مراسم بیست و هفتمو را اجرا میکردند در ظهر روز بعد، از پولهای اهدایی پارچه ای تهیه و برای خود چادر یا چارقدی میدوختند و معتقد بودند که این کار خوش یمن است.
دوره خوانی قرآن و سر زدن به مزارها
برگزاری مراسمهای دوره خوانی قرآن به صورت خانگی و عمومی و سر زدن به مزارها برای یاد کردن از خفتگان در وادی خاک در روزهای پنجشنبه هر هفته، از دیگر آیینهایی است که هنوز در بین مردم رواج دارد.
افطاری دادن به دیگران به شیوه مولا علی (ع) بدون تشریفات و سفرهای رنگین امروزی با هدف جلوگیری از اسراف و شرکت در شستن ظروف غذای افطار که با نیت ثواب معنوی و برآورده شدن حاجات انجام می شد از دیگر سنت های ماه مبارک رمضان در اقصی نقاط این استان بود. در شستن ظروف، بانوان و دختران دم بخت نقش اساسی داشتند و پس از نیت کردن، دستبهکار میشدند و از دیگ گلگرفته تا آبگردان، کفگیر، ملاقه، دوری ها، دیس و هرآنچه بعد از افطار باقی مانده بود را میشستند و بعد از خشک کردن به گوشهای مینهادند تا روزی دیگر، برای سفرهای دیگر استفاده شود.
به گفته سید احمد برآبادی معاون پژوهشی اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی، اغلب آداب و رسوم رمضان مردمان متدین استان خراسان جنوبی، در بهمن 1391 در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده و پس از انجام کارهای پژوهشی و مستندسازی با تهیه فیلم و عکس، برای ثبت ملی آداب و رسوم رمضان در خراسان جنوبی اقدام شده است.