هفته گذشته اولين نشست هم انديشي آستان قدس با رسانه‌ها و هنرمندان استان برگزار شد كه طي آن برخی مسئولان سه ضلع اين "مثلث تاثيرگذار در افكار عمومي"، به بيان نظرها خويش و تعامل در اين حوزه پرداختند و در این میان ضرورت‌ها و باورهای این نهادهای اثرگذار در عصر شبکه‌های اجتماعی و شام داعش مستلزم بررسی و واکاوی بیشتر است که قسمت نخست آن تقدیم می‌شود.
همزماني مسئوليت حجت الاسلام و المسلمين رئيسي به عنوان توليت آستان قدس رضوي با فتنه‌هاي اوج گرفته در منطقه و جهان اسلام ، توسط داعش و آمران جنايات آنان ، مسئوليت آستان قدس رضوي را به عنوان يكي از كارآمدترين قطب هاي جهان اسلام و تشيع ، سنگين‌تر كرده است.
به ويژه اينكه رسانه‌هاي داعش با پشتوانه مالي معادل تسليحات نظامي‌اش ، فعاليت گسترده‌اي در جهان دارند و حد و مرز اين تبليغات فريبنده از محدوده تحت اشغال آنان، بسيار وسيع‌تر و شامل اغلب كشورهاي جهان، به‌خصوص خاورميانه و اروپا مي‌باشد.
از سوي ديگر گفتگوها و مذاكرات با غربي‌ها كه در قالب پنج به‌علاوه يك صورت گرفت و منجر به برجام شد نيز تفكرات و استدلال‌هايي را وارد گفتمان سياسي و ديني ما كرده است كه سياستمداران ، در حال حاضر و انديشمندان ديني براي سال‌هاي پيش رو بايد به تجهيزات فرهنگي، رسانه و تبليغاتي مناسب با آن مجهز شوند و تمهيدات برقراري و ارتباط با افكار عمومي داخل و خارج كشور و اقناع آن‌ها را فراهم آورند.
از طرف ديگر اين سال‌ها، سال‌هاي توسعه رسانه‌هاي ديجيتال و شبكه‌هاي مجازي در كشور و اوج‌گيري آن در كشورهاي پيشرفته است و همين امر، تضارب آراء و نظرات سياسي، اجتماعي و اعتقادي را به دنبال داشته و خواهد داشت، لذا پاسخگويي به شبهات، وسعت و دامنه گسترده‌اي يافته تا جايي كه يك پيام روي تلگرام مي‌تواند بازتاب ملي و جهاني يابد.
در چنين وضعيتي بدون ترديد هيچ منشاء مقدسي براي مردم كشور و جمهوري اسلامي، مبارك‌تر از ساحت مقدس ثامن‌الحجج عليه آلاف التحيه و الثناء نيست و آستان قدس رضوي مي‌تواند در اين شرايط نقش بسيار حياتي را براي جهان اسلام و ايران اسلامي ايفا نمايد.
شايد توجه به چنين نكات مهمي موجب شد تا نشست ابتكاري و فرخنده‌اي كه ذكر شد، شكل بگيرد. در هر حال اين نشست كه به طور طبيعي و عادي با ناپختگي‌هاي يك اقدام جديد همراه بود، درصورت تداوم مي‌تواند به جلسات كارآمد و ايجاد انديشه و راهبرد واحد براي اقدام رسانه‌اي موثر ، منجر شود و ثمرات آن را همة مسلمين و ايرانيان نظاره‌گر باشند و تحت تاثير انتقال پيام‌هاي درست، روشن، جامع و به موقع تصميم بگيرند و اقدام كنند. همة ما مي‌دانيم كه دهه‌هاي متمادي است كه نظريه‌پردازان و دانشمندان علوم ارتباطات ابعاد گوناگون و نافذ ارتباط و پيام را بررسي كرده و هسته‌هاي آن را شكافته‌اند و براي استفاده از آن‌ها لازم نيست كه تجربه و دانش بشري را از نو تكرار كنيم. مفاهيم و بنيادهاي نظري رشته‌هاي گوناگون علوم ارتباطات با استفاده از ابزارهاي فناورانه، تاثيرگذاری و سرعت انتقال پيام را صدچندان كرده و افكار جوامع را در معرض "تماس تعاملي دائمي "قرار داده‌است.
داعش با درك اين شرايط ،از قريب پنجاه كشور جهان عضوگيري كرده و حتي سياست ايجاد "ترس براي پيروزي" را از طريق رسانه‌هايش القا نموده است. اين گروه تروريستي جنايات ضد بشري و ضد انساني‌اش را در رسانه‌هايش چندين برابر نشان مي‌دهد تا با ايجاد رعب ، مقاومت دربرابر جناياتش را به حداقل برساند و از سوي ديگر با اقناع فرهنگي و توسل به روايات و احاديث جعلي، اين سياست را در ذهن هواداران و اعضايش، پاك و منزه و مقدس جلوه دهد.
ارائة تفكر ديني صحيح، مستلزم رسانه‌ها و خبرنگاران حرفه‌اي و آگاه است. «اليوم يوم الرحمه» بزرگترين فتح پيامبر (ص) بوده و خواهد بود و ما وظيفه داريم چهره پاك اسلام ناب را به همة جهانيان معرفي كنيم، به‌خصوص با پشتوانه وجود امام مهرباني‌ها در مشهد مقدس.
رسيدن به چنين اهداف بزرگ و مباركي ، مستلزم برگزاري منظم نشست‌هاي هم‌انديشي براي ايمان آوردن خارجي‌هاي با نگرش خاكستري و باور هموطنان عزيز به تفكر و راه صحيح ما مي‌باشد. لذا براي قوام يافتن شاكلة هم‌انديشي‌هاي رسانه‌اي، ذكر نكاتي چند، ضروري به نظر مي‌رسد كه ان‌شاالله درقالب سلسله مقالات «نكاتي در باب اولين نشست هم‌انديشي آستان قدس و رسانه‌ها» ارائه خواهد شد.
قسمت 2 )
سه راهبرد اساسي رسانه‌اي و فرهنگي آستانقدس رضوی
گمگشته جامعة امروز ما ؛ معنويت رضوي یا کلوچه و كمپوت آستانقدس!؟
آستان قدس رضوي به‌عنوان ملجاء و پناهگاه اعتقادي و ايماني شيعيان جهان، بايد بتواند در "جهان كوچك شده قرن بيست و يكم" با توسل به مفاهيم و ابزار تكنولوژيك، راهبرد و استراتژي انتقال پيام‌ها و ارزش‌ها را طراحي و از طريق برنامه‌هاي مدت‌دار آن‌ها را به مخاطبان خويش انتقال داده و تأثيرگذاري رسانه‌اي خويش را عمق ببخشد.
راهبرد رسانه‌اي" دستگاه شريف خدمت به زائران حضرت رضا (ع)" بطور طبيعي بايد از انسجام و يكپارچگي لازم برخوردار باشد تا بتواند به‌صورت منظم و هماهنگ، پيام‌هايش را در جهت اهداف تبيين شده كوتاه مدت، ميان‌مدت و بلند مدت به مخاطبان عام و خاص خويش منتقل نمايد.این انسجام در وهله اول مستلزم ادارات روابط عمومی زیر مجموعه است.
آنچه در برنامه‌هاي فرهنگي و رسانه‌اي تأثير ويژه‌اي دارد، توجه به هدف و مراحل رسيدن به آن است. متاسفانه در كشور ما دهها سازمان فرهنگي كه تعداد آن‌ها به حدود بيست و چهاردستگاه فرهنگي مي‌رسد هيچگاه از برنامه‌ريزي، ارزيابي و انسجام برخوردار نبودند و همين امر موجب شده است تا بودجه‌هاي فرهنگي به هدر برود و در برخي مواقع بر ضد فرهنگ عمل كند.
دستگاههاي فرهنگي (حتی وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامي ) نه تنها هرگز در درون خود به انديشه و راهبرد واحد و ثابتي نرسيده‌اند، بلكه در تعامل با ساير دستگاههاي فرهنگي ديگر، هرگز نتوانستند مشي يكسان و وحدت رويه واحدي را اتخاذ كنند. لذا عملكرد متفاوت و در برخي موارد متضاد آنان، منجر به تشتت فرهنگي شده تا جايي كه مفاهيم و ابزار رسانه‌اي بيگانگان در برهه‌هايي از زمان، موثرتر از آنان بوده است.
آستان قدس رضوي در ابتداي حركت جديد خود، درصورتي كه با اتخاذ راهبرد رسانه‌اي، بتواند افق تاثير بر افكار عمومي را ترسيم كند، در قدم بعدي خواهد توانست با انسجام بخش‌هاي روابط عمومي و رسانه‌اي خويش، آحاد مخاطبان انبوه خود را به سرمنزل مقصود برساند.
با چنين تمهيداتی، آستان قدس رضوي مي‌تواند به جايگاه فرهنگي شايسته بارگاه ملكوتي ثامن الحجج (ع)، كه همان رهبري كل دستگاههاي فرهنگي و رسانه‌اي كشور مي‌باشد ، نيز دست يابد.
قدم اول در اين مسير سخت، تخصصي و شيرين، تصميم نهايي بر محتواي پيام‌ها، نحوه انتقال آن‌ها، ايجاد ساختار مورد لزوم انجام اين امر مقدس، استفاده از نيروهاي متخصص در حوزه افكار عمومي و ايجاد هماهنگي و انسجام لازم مي‌باشد.
اين اقدام ، شايد مبارك‌ترين تصميم راهبردي و باقيات الصالحاتي باشد كه نيازهاي فرهنگي و اطلاع‌رساني مردم شريف ايران اسلامي، شيعيان تشنة معارف اسلامي و جهان متشتت اسلام در قرن حاضر را برطرف كند.
بدون ترديد جهان اسلام و مردم حقيقت‌جوي ايران، پيش از آنكه به كيك و كلوچه رضوي نيازمند باشند، به تفكر و انديشه رضوي نياز دارند. آن گمگشته‌اي كه جامعة امروز ما به آن نياز دائم دارد معنويت رضوي است نه كمپوت و آبميوه رضوي که البته عنایت به چنین تولیداتی به عنوان مظاهر اقتصاد مقاومتی و صنایع اشتغالزا در جای خود مغتنم است.
بدون شك ، تقويت باورها و اعتقادات عمومي به مراتب ضروري‌تر از تقويت مالي و مادي دستگاههاي خدمتگذار به امام رضا (ع) است. بديهي است هيچ تشكيلات فرهنگي بدون پشتوانة مالي به‌طور كامل موفق نخواهد بود و تأكيد صاحبنظران بر اين امر، نافي فعاليت اقتصادي نيست. همچنان كه در سال‌هاي اخير برخي از مساجد سطح شهرها با ايجاد زيرمجموعة تجاري مانند چند مغازه، فعاليت خود را رونق بخشيده‌اند، اما تأكيد اصلی بر هدف‌گذاري و اولويت اهداف است. فرهنگ براي اقتصاد، يا اقتصاد براي فرهنگ؟ وظيفه و هدف دستگاه فرهنگي ، آن هم به قداست آستان قدس رضوي،كدام يك از اين دو مقوله مهم و به‌هم پيوسته است؟
چرا هنوز بسياري از كتب مهم ما حتي در حوزه های علميه، چاپ بيروت است وچاپ آستانقدس نیست؟ چرا آستان قدس رضوي نتوانسته به یکی ازقطب‌های انتشارات جهان اسلام تبديل شود؟
آيا از نظر امكانات و ابزار چيزي كم داريم يا از نظر سياستگذاري و اولويت‌بندي اهداف؟
لذا همچنان كه توليت جديد آستان قدس رضوي در صدد ايجاد تغيير و تقويت عملكرد دستگاه زيرمجموعه است، بسيار لازم است كه به سه گزينة طراحي راهبرد رسانه‌اي، انسجام دستگاههاي اطلاع‌رساني داخلي و ايجاد انديشه و عملكرد واحد بين دستگاههاي فرهنگي كشور چه از طريق تعامل قانوني و چه از نظر ارائة الگوي فعاليت رسانه‌اي و فرهنگي، اهتمام ورزد.
راهکارهای اجرایی در تعامل آستان قدس و رسانه‌ها (3)
نشست هم‌انديشي آستان قدس رضوي با رسانه‌ها و هنرمندان استان كه در نوع خود بي‌سابقه بود، حتي اگر تدام نيابد و در آينده به دستاوردهاي راهبردي نرسد، بازهم مفيد و شايستة تقدير است، زيرا حداقل دستاورد آن تبادل نظر و انديشه و آراء در فضاي افكار عمومي و تاکید به ضرورت‌هاي اين اقدام داشت.
صرف نظر از زيباترين جلوه آن كه به حضور و سخنان يك هنرمند دفاع مقدس برمي گردد، طرح نقدهاي «هرچند غيردقيق» هم مي‌تواند منشاء خير باشد، زيرا حاكي از تفكر تعاملي است كه متكي به تجربه، مطالعه، بررسي و شناخت است.
اما اين اقدام مبارك، همچنان كه در شماره هاي قبلي اين مجموعه مقالات اشاره شد، مي‌تواند به تحولي عظيم در حوزة افكار عمومي منجر شود. حوزه‌اي كه قدرت اصلي كنترل جهان امروز دراختيار اوست.
لذا به اين منظور پيشنهاد مي‌شود تا راهكارهاي اجرايي ذيل در دستور كار قرار بگيرد:
ايجاد مجمع مشورتي رسانه‌اي و هنري به‌صورت جداگانه در زيرمجموعة توليت آستان قدس رضوي با هماهنگي اداره كل روابط عمومي آستان قدس رضوي
ايجاد كميته‌هاي تخصصي رسانه‌اي شامل خبرشناسي، سواد رسانه‌اي، بحران و... در درون مجمع مشورتي، برگزاري جلسات منظم با هدايت توليت محترم آستان قدس رضوي و دبير روابط عمومي.
جمع‌آوري نظرات و ايده‌ها درقبال مسائل روز رسانه‌اي و در شرايط بحران و تبديل آن به راهكارهاي قابل اجرا.
ايجاد مركز استراتژيك مطالعات افكار عمومي به منظور توسعه و نشر دستاوردهاي علمي علوم ارتباطات و مقابله با تهاجم فرهنگي.
تبديل روزنامة قدس به مجري سياست‌هاي رسانه‌اي مجمع مشورتي و ارائة الگوي رسانه‌اي و فرهنگي.
ايجاد صندوق مجازي بزرگ انتقادات و پيشنهادات در زيرمجموعة روابط عمومي آستان قدس رضوي براي اطلاع‌يابي اوليه از نظرات گوناگون و دقت در نقایص امور اجرایی جاری.
* به منظور تامين تمهيدات لازم براي اجراي برنامه‌هاي ذكر شده به ملاحظاتي بايد توجه شود.
- استان خراسان، مهد روزنامه‌نگاري و فرهنگ اسلامي است، با حذف مركز كشور از رقابت‌هاي رسانه‌اي، "خراسان پيش از تفكيك" و حتي خراسان رضوي فعلي، اولين قطب روزنامه‌نگاري كشور است كه صدها خبرنگار عالم و باتجربه را در خود پرورانده است. كساني كه بيش از نيم قرن و حتي بیش ازهفت دهه ، كارخبري كرده‌اند و اينك آمادگي آن را دارند تا تجربيات و انديشة خود را دراختيار جوانان قرار دهند، اما متاسفانه مركز رسانه‌اي شایسته ودرخور اين پتانسيل عظيم در استان مشاهده نمي‌شود و به نظر مي‌رسد كه آستان قدس رضوي با نگاهي كه توليت آن به رسانه‌ها دارد مي‌تواند در آينده به چنين مركزي نه تنها در استان كه در كشور و منطقه تبديل شود.
- توصيه‌هاي هفتگانه رهبر معظم انقلاب به آستان قدس رضوي مي‌تواند با پشتوانة تفكر و برنامه رسانه‌اي، تضمين اجرايي يابد و به‌عنوان راهبردهاي رسانه‌اي آستان قدس رضوي تدوين و تنظيم شود.
- ايجاد مراكز ياد شده از سويي با صرفه‌جويي از محل حذف برخي مراكز كم بازده يا فاقد كارآيي و از سويي ديگر با دعوت از صاحبنظران به‌عنوان خاد مان رسانه‌اي مي‌تواند با حداقل هزينه تشكيل شود و بار مالي جديدي را به آستان قدس رضوي تحميل نكند. تا كنون خاد مان بارگاه ملكوتي امام رضا (ع) صرفا به عزيزاني اطلاق مي‌شد كه در فضاي فيزيكي حرم مطهر خدمت مي‌كردند اما مي‌توان اين تعريف را به حيطه‌هاي تخصصي و علمي نيز تسري داد و به‌طور قطع اين گروه از خاد مان عزيز از هر نقطه از جهان اسلام و حتی غیر اسلام ،مي‌توانند خدمات بي‌شماري را ارائه كنند.
- تداوم نشست‌هاي عمومي هم‌انديشي رسانه‌اي در سطوح استاني، كشوري و جهاني و تسهيل انتقال علوم و تجربيات ارتباطي جهان به كشور براي پشتيباني علمي و روحي از طرح‌هاي مذكور.
رسانه‌هاي كشور مركز ثقلي ندارند! / روزنامه قدس از دیروز تا امروز و برای فردا
بيش از سي سال می‌گذرد از زماني كه آقاي محسني ، مدير خبرگزاري جمهوري اسلامي استان خراسان، پيشنهاد تاسيس روزنامه ای متعلق به آستان قدس رضوي را در جريان يك بازديد به حجت‌الاسلام و المسلمين طبسي، توليت وقت آستان قدس رضوي داد و در نهایت منجر به تولد و تولید روزنامه قدس شد.
اين پيشنهاد دقيق و هوشمندانه در دهة شصت كه هنوز علوم و فعاليت‌هاي حوزه افكار عمومي در مراحل ابتدايي قرار داشت مي‌توانست نقش بنيانگذاري و هدايت كنندگی رسانه‌ها و دانشگاه‌هاي علوم ارتباطات را ايفا نمايد و به همين علت نويسندة اين مقاله نيز بر آن تاكيد داشت و دارد.
اگر چه با فاصله زماني اندكي، روزنامه‌اي با نام "قدس" راه اندازي شد ، اما آن هدف عظيم محقق نشد و روزنامة قدس فقط تحت تأثير فضاي عمومي و سياسي آن زمان فعاليت خود را آغاز كرد.
نگاه آستان قدس به اين روزنامة نوپا ، از سويي شبيه نگاه به ساير دواير اجرايي اين دستگاه عريض و طويل و از سويي ديگر مشابه با نگاهي بود كه روزنامه‌هاي فعال‌تري مانند «خراسان» داشت. لذا بطور طبيعي دو سقف محدود كننده بالاي سر روزنامة قدس قرار گرفت كه مانع رشد شايستة آن و تبديل شدن به رسانه‌اي پيشرو شد.
مشكل ديگر اين بود كه راه‌اندازي روزنامه قدس بدون جذب خبرنگاران حرفه‌اي و متبحر صورت گرفت و به همين دليل سال‌ها طول كشيد تا افراد با تجربه و دوره ديده در درون اين رسانه، تربيت شده و بروز كنند اما مديران، خبرنگاران و گزارش‌گران روزنامة قدس امروز، سال‌هاي سال است كه كار حرفه‌اي كرده‌اند و اينك شرايط براي تحولي چشمگير مهيا مي‌باشد.
روزنامة قدس در وضعيت فعلي، مي‌تواند به دور از سياست زدگي، مجري راهبرد رسانه‌اي آستان قدس رضوي باشد و با ارائة الگوي روزنامه‌نگاري ارزش‌مدار، صادق و حرفه‌اي ، به مرجع مورد اعتماد افكار عمومي و مركز ثقل رسانه‌هاي جمهوري اسلامي مبدل شود. شروط اين اقدام بزرگ و حياتي، در وهلة اول تدوين استراتژي رسانه‌اي آستان قدس رضوي و در قدم بعدي نگاه كاملاً حرفه‌اي به فعاليت روزنامه‌نگاري است.
در وضعيت فعلي، تعريف روزنامه‌نگاري از انتشارات مكتوب، بسيار فراتر رفته و گسترده‌تر شده است، اما نبايد فراموش كرد كه در اوج گستردگي و تعدد رسانه‌ها در فضاي مجازي، باز هم اصول حرفه‌اي روزنامه‌نگاري و خبر، همان است كه بود. ماهيت خبر با شيوة انتشار آن، دگرگون نمي‌شود. براي داشتن رسانه‌اي مورد اعتماد مردم، بايد بيش از پيش بر صحت و دقت اخبار تاكيد كرد و با ايجاد جامعيت براي اخبار، مباني خبر را به منصه ظهور رساند تا همگان ايمان بياورند كه نشريه وابسته به بارگاه ملكوتي ثامن الحجج (ع)، آينه رويدادها است و صادقانه ترین و كامل‌ترين رخدادها را مي‌توانند از اين طريق دريابند.
اقدامات و عملكرد شخصيت‌هاي حقيقي و حقوقي هرچند خالصانه، سازنده و موثر باشد تا زماني كه بازتاب دقيق و تعريف شدة رسانه‌اي نداشته باشد، در حوزة افكار عمومي، تاثيرگذار نخواهد بود. هر رويداد مباركي، بدون انعكاس عمومي، گويا وجود ندارد و بدتر از آن، با انعكاس نامناسب، ناقص و بي‌موقع، عواقب مخربي نيز در پي خواهد داشت.
روزنامة قدس و ساير رسانه‌هاي پيرامون آن، اينك اين استطاعت حرفه‌اي و پشتوانة مالي را دارند كه پايه‌گذار حركتي نو در جهان اسلام باشند. مطبوعات كشور كه در محاصرة فضاي مجازي و فضاي سياسي در وضعيت انفعالي قرار گرفته‌اند، مدت‌هااست الگويي براي خبرنگاري حرفه‌اي و به‌روز اخلاق حرفه‌اي نديده‌اند، بزرگترين وظيفة ما در وضعيت فعلي، حفظ هويت فرهنگي نسل‌هاي آينده از طريق ارائة اخبار، گزارش‌ها، تحليل‌ها، تفسيرها و مقالات صادقانه است. ما به يك الگوسازي رسانه‌اي در كشور نياز داريم، وگرنه هر آنچه را رشته‌ايم ، پنبه مي‌شود.
رسالت امروز آستان قدس رضوي، راهبري راهبردي فضاي رسانه‌اي كشور بدون سياست‌زدگي و جناح‌بازي و بدون توجه به منافع مالي و سود بازرگاني است. چنین وظيفة مقدسی در شرايط اقتصادي ، سیاسی و فرهنگي كشور فقط از آستان قدس رضوي برمي‌آيد و بس که اين فرصت مغتنم نبايد از دست برود.
در این رابطه مجال بیشتری باید تا که شاید این رسانه رضوی از وضعیت رو به رشد فعلی در یکسال اخیر باز هم بسی فراتر رفته و در دوران نویدبخش تولیت جدید، به «رسانه تراز انقلاب اسلامی از خاستگاهی معنوی» تبدیل شود.
علیرضا دوانلو / تابناک خراسان رضوی
