حال صنعت نساجی خراسان شمالی خوب نیست، و این ناخوش احوالی از روزی شروع شد که ایستادیم و مرگ بدون شیون لباس های محلی مان را با یورش تبلغیات ماهواره ای تماشا کردیم.
رنگ های شاد و نقش و نگارهای متنوع به کار رفته در لباس های محلی علاوه بر
جنبه های زیباشناختی، آرامش روحی و روانی را برای فرد به ارمغان می آورد.
امروزه ورود مدل های جدید و بی هویت خارجی و عمدتا غربی موجب شده تا لباس های بومی و محلی که معرف فرهنگ غنی و بومی مناطق مختلف است از رونق بیفتد و کم کم رنگ فراموشی به خود بگیرد.
استان خراسان شمالی از جمله مناطقی است که به دلیل حضور اقوام مختلف به گنجینه فرهنگ ها شهرت یافته و جلوه این رنگین کمان فرهنگی و تنوع قومی را بخصوص در لباس محلی آنان بیشتر می توان دید.
لباس های سنتی زنان کرمانج و ترکمن خراسان شمالی لباس هایی اصیل و ایرانی است که طرح و نگار نقش بسته بر آن چشم ها را به میهمانی طبیعت می برد و هر نقش نمادی است که پیشینه دیرینه دارد.
زنان و دختران کرمانج و ترکمن این دیار در درازای تاریخ پوشش اصیل خود را که گویا هویت آنان است حفظ کرده اند و به عنوان میراثی گران سنگ، پشت به پشت به نسل بعدی منتقل کرده اند.
پوشش مرد و زن ترکمن و عشایر کرد در کنار هم جلوه ای دارد که امروزی ها هنوز در تزیینات، نمایش ها، برگزاری آیین های جشن و غیره به جلوه گری آن پناه برده و آنرا چون تابلویی زینتی به رخ می کشند.
خراسان شمالی با پیشینه ای تاریخی و مذهبی، با ترکیب قومیت های مختلف کرمانج، فارس، ترک، ترکمن و تات کانون وحدت قومیت ها و دارای گنجینه هایی است که لباس های سنتی آن از گنجینه های ارزشمند آن به شمار می رود.
زنان خراسان شمالی با دستان خود هنرمندانه لباس های محلی کم نظیری را خلق می کنند که حاصل ذوق و ابتکار آنان است.
اثر حضور مداوم زنان این خطه در دل طبیعت بوضوح در نقوش لباس های محلی مشهود است، رنگ شاد و نقش های شکسته سوزن دوزی شده بر حاشیه لباس های همگی نشانگر الهام از طبیعت است.
لباس کرمانج های این استان که دختران و زنان عشایر بر تن می کنند در رنگ های شاد و با حاشیه های متنوع دوخته شده که عمدتا شامل شلیته، گراس و یاشار است.
به گزارش ایرنا، اینکه امروز زن یا دختری نخواهد شلیته و پیراهن کوتاه بدون دکمه یا قبا و تمبان یا شلیته نیم تنه عیانی سوزن دوزی شده به تن کند، آنقدرها جای سئوال ندارد اما اینکه مدل های مختلف وارداتی با طرح های خاص و بیشتر نازیبا مورد توجه افراد بویژه خانم ها است، سئوال برانگیز است.
نوع پوشش هر انسانی نشان فرهنگ، شخصیت، مذهب و ملیت اوست، ثبات و اصالت پوشش فرد نشانه ای از استحکام و توانایی درونی و روحی اوست و نوع پوشش هر فردی، نشانی از جهان درون او و معرف اصالت شخصیتش قلمداد می شود، هر چند در عمل هیچ چیز آسان تر از تقلید لباس دیگران نیست اما تغییر لباس همواره پیامد تغییر یک فرهنگ است و انسان تا با فرهنگ خود وداع نکند، نمی تواند با لباس خود وداع کند و تا فرهنگ یک قوم را نپذیرد، لباس آنان را به تن نمی کند.
فراموشی لباس های گذشته در نتیجه تغییر و تحولی است که در اوضاع اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ایران در طول سال ها به وجود آمده است.
خراسان شمالی، استانی با قومیت های گوناگون هم از این مسئله مستثنی نبوده است، هر قوم و طایفه ای در این استان لباسی بومی و محلی داشته است اما حالا از آن همه تنوع، فقط قومیت های ترکمن و کرمانج آنهم تعدادی محدود هنوز پایبند به پوشیدن لباس محلی هستند که این مسئله در قوم ترکمن بیشتر و در کرمانج ها کمتر نمود دارد.
صنعت نساجی که تحلیل می رود چرخ صنایع وابسته اش نیز زنگ می زند، کشاورزی و دامپروری ما را هم تحت الشعاع قرار می دهد.
پشم هایی که ریسیده نمی شوند، پنبه های که روی زمین می مانند و...
هنرهای دستی که فراموش می شوند، همان هنرهایی زیبایی که به پارچه های تهیه شده با دست، روح می بخشیدند و حالا کمتر کسانی آن را به یاد می آورند و یا انگشتان هنرمندی که دیر زمانی با سوزن زدن های هوشمندانه و هنرمندانه شان، چرخ معیشت خانواده های بسیاری را می چرخاندند حالا خسته از بی توجهی ها، به خواب رفته اند.
پارچه هایی که دیگر تولید نمی شوند، رنگ هایی که همآغوشی شان با این پارچه ها دنیای از زیبایی را می آفرید دیگر دیده نمی شوند.
حالا در هر گوشه و کناری که تابلوی فروش و عرضه پوشاک مشاهده می شود، می توان رد تولیدات چشم بادامی ها را دید و برندهای به ظاهر ترک، که در اصل و فرع آن ها و نحوه حضورشان در خانه ما، جای سوال و ابهام بسیاری است آنهم در شرایطی که بارها شنیده ایم و آمارها گفته اند وارادات پوشاک خارجی افت داشته است.
آفت واردات پوشاک خارجی به کشور در حالی رخ داده که همچنین شاهد فروش و عرضه گسترده پوشاک با برندهای خارجی در سطح بازار هستیم که این نشان دهنده حجم گسترده قاچاق پوشاک به کشور است، بخش وسیعی از پوشاک نیز تحت عنوان تاناکورا و دست دوم از طریق مرزهای غربی وارد کشور می شود.
با توجه به تحولات روز جامعه، که محدود به شهر نیست و در روستاهایی که در گذشته های نه چندان دور، همه چیز در خانه تولید می شد، از خوراک تا پوشاک، ابزار آلات کار و... هم می توان مشاهده کرد، پذیرش پوشیدن لباس های محلی برای بسیاری دیگر آسان نیست که این آسان نبودن هم متاثر از کارهایی است که باید انجام می شد اما نشد و روز به روز نسل جدید با فرهنگ قومیت های خود بیگانه تر شده است.
حالا دیگر لباس های رنگارنگ و زیبای قوم کرمانج را فقط در عروسی ها می توان دید یا در مناسبت های رسمی که گاهی خوش سلیقگی برگزارکنندگان این برنامه ها، به این لباس هایی که متناسب با اقلیم منطقه، با مواد اولیه سالم و مفید برای جسم و.... تهیه شده فرصت جولان داده می شود.
اما بخشی از این بی مهری، مرتبط با طراحان لباس در سطح استان است که نتوانسته اند سلیقه بازار را با به روز کردن استفاده از طرح های سنتی در لباس ها پیاده کنند.
***لباس های سنتی ـ ایرانی بر اساس نیاز روز طراحی شود
مهدی ثابت حسنی ، کارشناس ارشد جامعه شناسی در باب طرح های لباس سنتی ـ ایرانی گفت: با توجه به تغییرات در سطح جامعه و متفاوت شدن سبک زندگی، نیاز به تنوع در طرح لباس و نوع پوشش امری طبیعی است و نباید در برابر آن مقاومت کرد.
وی بیان کرد: پوشش و طرح جدید لباس اگر با ارزش ها و هنجارهای جامعه هماهنگ باشد حتی اگر در قالب مد قرار بگیرد استفاده از آن هیچ اشکالی ندارد، چراکه انسان طالب زیبایی بوده و بخشی از زیبایی با تنوع در لباس محقق می شود.
وی اظهار کرد: در کنار همه این تغییرات پوشش سنتی به عنوان یکی از مؤلفه های هویتی نباید کنار گذاشته شده و لازم است لباس های سنتی ـ ایرانی براساس نیاز نسل امروز طراحی شود.
ثابت حسنی بیان کرد: اگر می خواهیم طرح های لباس مد نظر، بازار فروش داشته باشد باید صنعت طراحی لباس در زمینه نیازسنجی جامعه از علوم انسانی استفاده و بر طبق نیاز روز اقدام به طراحی لباس کنند.
***ضعف نظام آموزشی در کمک به طراحی خلاقانه لباس
یک طراح لباس هم مشکل کنونی طراحی لباس در کشور و به تبع آن استان را ضعف نظام آموزشی در زمینه خلاقیت دانست و گفت: ضعف امکان ارائه و تبلیغ آثار باعث شده است تا طراحان از ارائه آثار خلاقانه بترسند.
اکرم قلی پور درباره تمایل طراحان به ترکیب طرح های سنتی ایرانی با آثار مدرن گفت: از نظر من این یک ضعف است و به فقدان خلاقیت در طراحی لباس مربوط می شود، طراحان ما به دلیل ضعف نظام آموزشی در زمینه خلاقیت و اینکه امکان ارائه و تبلیغ آثارشان بسیار ضعیف است از خلاقیت می ترسند.
به گفته وی برای طراح ایرانی امکاناتی که برای طراحان خارجی وجود دارد فراهم نیست، ممیزی ها و نبود حمایت های لازم هم مزید بر علت شده است.
او افزود: در تمام دنیا طراحان مد اتفاقات مهمی را رقم می زنند، زیرا که مد می تواند سبک و روش زندگی را تغییر دهد.
وی با اشاره به اینکه در دنیا طراحان به دو دسته تقسیم می شوند، طراحان پیشرو و طراحان دنباله رو، که طراحان پیشرو نادر هستند و تعدادشان در دنیا کم است و متاسفانه ما نه تنها در حوزه طراحی لباس طراح پیشرو نداریم بلکه طراح دنباله رو هم نداریم و طراحان ما معمولا دنباله رو دنباله روها هستند! و معمولا آثارشان چسبانه کاری (کولاژ) از آثار دیگران است و سبک خاصی در طراحی ها دیده نمی شود.
او همه تقصیرها را هم از جانب طراحان ندانست و گفت: بیشتر طراحان ما در شاخه های مختلف هنری فعالیت دارند و هنرمند هستند، اما متاسفانه زمینه های شکوفایی خلاقیت برای آنها هنوز فراهم نیست.
این طراح لباس گفت: زمانی می توان طرحی را عرضه کرد که خروجی طرح در معرض دید مردم بوده باشد و متقاضیان با دیدن خروجی طراحی ها اقدام به سفارش کنند اما زمینه برای این فعالیت ها فراهم نیست.
وی با اشاره به اینکه، همه کشورهای دنیا صرف نظر از مسلمان یا غیرمسلمان بودن، ضوابط خاصی برای لباس پوشیدن دارند بیان کرد: ما نیز باید ضمن احیای لباس های محلی، به روز رسانی نیز انجام دهیم؛ به این صورت که نکاتی از لباس محلی که امروزه ناملموس هستند، بازسازی شوند و به این ترتیب لباس محلی را وارد چرخه فرایند تولید پوشاک کشور کنیم.
وی گفت: به آموزش دوخت لباس های بومی سنتی و یا تلفیقی باید بیشتر توجه شود و استان های دارای این نوع لباس ها، باید مراقب مرگ تولید این لباس ها با توجه به کهولت سن، خیاط های قدیم باشند.
وی با اشاره به اینکه در نظام آموزشی مرتبط با رشته های طراحی دوخت، این بخش (طراحی ودوخت لباس های محلی) باید جایگاه ویژه ای داشته باشد افزود: تقاضای خرید لباس های سنتی در بازار وجود دارد ولی آموزش طراحی و دوخت در هنرستان های فنی و حرفه ای به سوی مدل های وارداتی کشیده شده است و طراحی و دوخت سنتی جایگاهی در این آموزش ها ندارد.
داد قلی پور می گوید: لباس های سنتی از رنگ و طراحی های مطلوبی برخوردار است و پوشش مناسب نیز دارد اما فرهنگ سازی نشده است که از این مدل ها استفاده شود و یا از طرح آنها در طراحی لباس های امروزی الگوبرداری صورت گیرد.
وی گفت: با ایجاد فرصت های مطالعاتی و شناخت بیشتر، هنرمندان می توانند با شناخت و آگاهی کامل نسبت به آنچه فرهنگ گذشته ها است، دست به آفرینش طرح های جدید بزنند.
*** نداشتن برند در تولید پوشاک، مرگ صنعت نساجی را به همراه می آورد
یک تولید کننده پوشاک نیز گفت: در دنیای امروز، ارزش برندها چهار برابر کارخانه ها قیمت گذاری می شوند و این مشکل اساسی صنعت نساجی ایران است.
احمد علیزاده افزود: پوشاک بومی و محلی هر استان را می توان برند سازی کرد، استقبال از لباس های محلی ایرانی در کشورهای دیگر کم نیست، اما تا زمانی که این اقدامات صورت نگیرد شاهد زوال تولید این لباس ها و به تبع آن استفاده از آن می شویم و حال صنعت نساجی نیز روز به روز نزار تر می شود.
وی معتقد است صدا و سیما طبق قانون باید برای تبلیغات داخلی هزینه ها را کاهش دهد، از سوی دیگر، بایستی در فرآیندهای ثبت برندها و نمایندگی ها تسهیلاتی منظور کرد.
***تقاضای کم مساوی با گرانی پوشاک سنتی و محلی
امروزه سایه سنگین گرانی بر لباس های سنتی موجب شده است تا خرید این گونه طرح ها که مبلغ هویت ملی استان و کشور است، چندان مورد استقبال واقع نشود، لذا لازم بوده دولت تدابیری برای حمایت از تولیدکنندگان داخلی بیندیشد.
یکی از عواملی که به وسیله آن می توان به باورها، عقاید دینی و سنت های یک ملت پی برد نوع پوشش و طرح لباس مردمان آن سرزمین است، حتی رنگ لباس و نوع ضخامت پارچه ای که برای دوخت لباس استفاده می شود بسیاری از مفاهیم فرهنگی را منتقل می کند، اینها را یک عرضه کننده لباس های سنتی می گوید.
علی احمدی افزود: استقبال از طرح های سنتی بسیار کم است به گونه ای که، تنها حدود 10 تا 15 درصد مشتریان علاقه مند به استفاده از این گونه طرح ها هستند.
وی بیان کرد: برای بسیاری از افراد بیش از متناسب بودن طرح لباس با هویت ملی، مد روز بودن در اولویت قرار دارد و عمده مدهای روز لباس نیز طرح های غربی ترویج شده توسط شبکه های ماهواره ای هستند.
این تولید کننده لباس اظهار کرد: رسانه ها نقش مهمی در ترویج لباس های سنتی دارند و اگر مجریان تلویزیون و بازیگران از این گونه لباس های استفاده کنند به تدریج در جامعه تبلیغ می شود.
احمدی در باب تفاوت قیمت لباس های سنتی ـ ایرانی با سایر لباس ها گفت: تفاوت قیمت یک مانتو سنتی با مانتوی معمولی حدود بیست هزار تومان است اما در برخی از شهرهای استان، هزینه تمام شده یک مانتوی سنتی تا 300 هزار تومان نیز افزایش می یابد.
وی افزود: مسئولان مربوطه اگر علاقه مند به ترویج لباس های سنتی ـ ایرانی هستند باید از تولید کننده حمایت کنند تا بتوان لباس هایی که نمایانگر هویت ملی است با هزینه مناسبتری تولید کرد و به دست مشتری رساند.
وی اظهار کرد: متأسفانه بسیاری از کسانی که خود در جامعه مطرح هستند مانند برخی از بازیگران و هنرمندان از مدل های لباسی که مرتبط با فرهنگ ملی ما نیست استفاده می کنند که این مسئله تأثیر معکوس بر گسترش این قبیل لباس ها دارد.
وی عنوان کرد: قیمت تمام شده یک لباس سنتی گرانتر از لباس ساده است، چراکه به طور مثال مشتری ناچار است برای طرح سنتی لباس، ترمه را با متری 30 تا 40 هزار تومان تهیه کند و گاهی یک متر ترمه از یک متر پارچه ای که برای دوخت لباس خریداری شده قیمت بالاتری دارد.
وی بیان کرد: لازم است بخشی از درآمد ناشی از هدفمند شدن یارانه ها برای امور فرهنگی مانند گسترش مدل های سنتی ـ ایرانی لباس اختصاص یابد تا هویت ملی در سایه مد ل های غربی گمرنگ نشود.
***گفت و گو با روسای اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان های استان
رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان گرمه گفت: کلاه کرکی یکی از اقلام پوشاک سنتی این شهرستان است که تا 40 سال پیش عمومیت بیشتری در استفاده داشت اما با تغییرات اجتماعی که صورت گرفت، استفاده از آن محدود به افرادی بالای 50 سال شده است.
ملاصالحی با اشاره به اینکه، این کلاه متناسب با اقلیم شهرستان بوده است و در زمستان گرما بخش و در تابستان خنک کننده است بیان داشت: جوان ترها کمتر رغبت به استفاده از این کلاه دارند.
وی با اشاره به اینکه دربخش های مختلف پوشاک بویژه کلاه کرکی، 12 نفر آقا و دو خانم فعال که اغلب هم مسن هستند، فعالند و جای بسی خوشحالی است که فرزندان آنان نیز دنباله آنان هستند.
وی گفت: لباس سفید کرباسی، کلاه کرکی، شلوار گشاد که نمای این لباس های چیزی شبیه لباس محلی قوم لری است در گذشته در بین مردان این شهرستان مرسوم بوده و تا اوایل سال های 1320مورد استفاده بوده است.
وی گفت: زنان هم از لباس های مشابه لباس های کرمانجی در گذشته استفاده می کردند که استفاده از این لباس ها هم محدود به مناسبت ها شده است.
رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان اسفراین نیز گفت: کمرنگ شدن اصالت های قومیتی، تغیرات فرهنگی و اجتماعی در رنگ باختن استفاده از پوشش های بومی و محلی در سطح شهرستان اسفراین موثر بوده است.
محمد محمدی اظهار کرد: از طرفی خانواده ها در قومیت های مختلف در انتقال فرهنگی بومی به نسل جدید کم کاری کرده اند و نسل جدید نیز رغبتی به استفاده از این پوشش ندارد.
وی گفت: 30 تا 40 نفر در شهرستان اسفراین در حوزه پوشاک بومی فعال هستند و کارت صنعتگری دریافت کرده اند.
رئیس میراث فرهنگی شهرستان شیروان گفت: لباس کرمانجی، پوشش محلی اهالی روستاهای کرمانج این شهرستان بوده که از بخش های مختلفی تشکیل می شده است.
محمد سیاح اظهار کرد: تمام مراحل تهیه این لباس در گذشته از سوی اهالی انجام می شد اما امروزه کاربرد آن فقط در حد مجالس عروسی و مناسبت هاست.
وی گفت: در شهرستان تنها دو فعال در حوزه دوخت لباس های کرمانجی فعالیت دارند.
***ایجاد فرصت های شغلی با توجه به تولید پوشاک داخلی برگرفته از طرح های سنتی
معاون هنرهای سنتی و صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی گفت: تنوع قومیت های مختلف در این استان پوشش های متنوع هم ایجاد کرده بود هر چند اختلاط قومیت ها، تفاوت ها را کمرنگ کرده است.
علی عابدی اظهار کرد: در گذشته نه چندان دور لباس ها هر کدام سفیر یک بخشی از اقوام بودند، و از طایفه ای به طایفه دیگر در رنگ ها و طرح ها تفاوت بود و بخش عمده پوشاک نیز با توجه به در دسترس بودن مواد اولیه، از سوی زنان خانه دار تامین می شد.
وی افزود: تغیر شکل و سطح زندگی، افزایش تنوع پارچه ها و ... بخشی از چرخه تولید لباس را تحلیل برد و امروز به شرایطی رسیده ایم که تنها استفاده از پوشش های سنتی در قوم ترکمن و بخشی از قوم کرمانج باقی مانده است و قومیت تات و فارس، دیگر لباس سنتی ندارند.
این مسئول افزود: موقعیت جغرافیایی، تنوع پوشش گیاهی و وجود گیاهان رنگدانه دار، و ... همه و همه، زمینه های رونق صنعت نساجی را ایجاد کرده است و می توان با راه اندازی دوباره کارگاه های پارچه بافی و ارتقا آن، روزهای بهتری را برای تولید پوشاک استان با حفط سنت ها و ارزش های فرهنگی رقم زد.
وی با اشاره به به اینکه، پوشاک در گذشته فقط کاربری پوشش نداشته و اشکال استفاده از آن خود زیبایی و هدفمندی داشته بیان کرد: بر روی لباس زنان، سکه دوزی هایی انجام می شد که حکم کارت های اعتباری امروز را داشت و زنان در هنگام خرید با جد اکردن این سکه ها کار خود را تسهیل می کردند.
عابدی با اشاره به اینکه زیور آلات در لباس های سنتی مکمل این طرح ها بودند بیان داشت: امروز نیز زیور آلات در لباس های سنتی بکار برده می شود اما از جنس های کم بهاتر استفاده می شود.
وی با اشاره به تغیر ذائقه مردم در انتخاب پوشاک بیان کرد: هرچه استفاده از این لباس ها کمرنگ تر شود امکان مسنوخ شدن دوخت آن بیشتر می شود که به مرگ این هنر ها که در لباس تات و فارس رخ داده، می انجامد.
عابدی با اشاره به اقدامات انجام شده برای حفظ این لباس ها گفت: در مرحله نخست اقدام به شناسایی فعالان در این حوزه شده که برای 30 نفر فعال در حوزه البسه، کارت صنعتگری صادر شده و بیمه بخشی از این افراد هم انجام شده است.
وی زمینه سازی برای حضور این فعالان در نمایشگاه را از دیکر اقدامات برای معرفی لباس های سنتی استات و ترویج و توسعه دوخت و استفاده از آن عنوان کرد و افزود: برای توسعه این کسب و و کارها تسهیلات خوبی نیز پیش بینی شده تا با رجوع به گذشته در این حوزه، زمینه حفظ آن فراهم شود.
وی گفت: امروز توقع نمی رود لباس های سنتی به همان شکل گذشته استفاده شود، گرته برداری طرح و نقوش آن بر روی لباس های امروزی، با توجه به اینکه لباس های سنتی چهارچوب مورد تایید آموزه های دینی در خصوص پوشش را دارد می تواند وضعیت پوشش را در جامعه ساماندهی کند.
وی افزود: در موزه های مردم شناسی نیز نوع پوشش اقوام مختلف استان مستند شده است و یک سری از پوشش ها که در مراسم خاص استفاده می شد مثل لباس کشتی چوخه و کرباس که منسوخ شده بود، در استان احیا شده است.
عابدی با اشاره به اینکه بخش پوشاک حوزه گسترده ای است که از پاپوش آغاز و تا کلاه و... ادامه دارد و نوع پوشش در زمستان و تابستان اقوام متفاوت بوده بیان داشت: زمانی اقدامات برای حفظ این هنرها اثر گذار است که مردم هم به این بخش با علاقه نشان دادن، بها بدهند و با خرید تولیدات داخل، در حفظ و ارتقا آن بکوشند.
وی افزود: رسانه ها در این بخش باید لباس های سنتی مورد غفلت قرار گرفته را بها بدهند تا دوباره این لباس ها متناسب با نیاز روز احیا شود که احیا دوباره آن، یعنی پویا شدن یک بخش اقتصادی بزرگ که همراه با اشتغال و رونق شرایط زندگی اقشار مختلف دخیل در این موضوع است.
وی گفت: با حذف لباس پنبه ای، در واقع صنعت پارچه پنبه ای را نابود و کشاورزی در این بخش و بسیاری از مشاغل وابسته به آن را کمرنگ، بر بیکاری و مشکلات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی افزودیم.
وی گفت: این فرصت ها قابل برگشت است به شرطی اینکه دستگاه های دخیل همت کنند تا این زنجیره تکمیل شود.
گزارش از: مرضیه مهربان
امروزه ورود مدل های جدید و بی هویت خارجی و عمدتا غربی موجب شده تا لباس های بومی و محلی که معرف فرهنگ غنی و بومی مناطق مختلف است از رونق بیفتد و کم کم رنگ فراموشی به خود بگیرد.
استان خراسان شمالی از جمله مناطقی است که به دلیل حضور اقوام مختلف به گنجینه فرهنگ ها شهرت یافته و جلوه این رنگین کمان فرهنگی و تنوع قومی را بخصوص در لباس محلی آنان بیشتر می توان دید.
لباس های سنتی زنان کرمانج و ترکمن خراسان شمالی لباس هایی اصیل و ایرانی است که طرح و نگار نقش بسته بر آن چشم ها را به میهمانی طبیعت می برد و هر نقش نمادی است که پیشینه دیرینه دارد.
زنان و دختران کرمانج و ترکمن این دیار در درازای تاریخ پوشش اصیل خود را که گویا هویت آنان است حفظ کرده اند و به عنوان میراثی گران سنگ، پشت به پشت به نسل بعدی منتقل کرده اند.
پوشش مرد و زن ترکمن و عشایر کرد در کنار هم جلوه ای دارد که امروزی ها هنوز در تزیینات، نمایش ها، برگزاری آیین های جشن و غیره به جلوه گری آن پناه برده و آنرا چون تابلویی زینتی به رخ می کشند.
خراسان شمالی با پیشینه ای تاریخی و مذهبی، با ترکیب قومیت های مختلف کرمانج، فارس، ترک، ترکمن و تات کانون وحدت قومیت ها و دارای گنجینه هایی است که لباس های سنتی آن از گنجینه های ارزشمند آن به شمار می رود.
زنان خراسان شمالی با دستان خود هنرمندانه لباس های محلی کم نظیری را خلق می کنند که حاصل ذوق و ابتکار آنان است.
اثر حضور مداوم زنان این خطه در دل طبیعت بوضوح در نقوش لباس های محلی مشهود است، رنگ شاد و نقش های شکسته سوزن دوزی شده بر حاشیه لباس های همگی نشانگر الهام از طبیعت است.
لباس کرمانج های این استان که دختران و زنان عشایر بر تن می کنند در رنگ های شاد و با حاشیه های متنوع دوخته شده که عمدتا شامل شلیته، گراس و یاشار است.
به گزارش ایرنا، اینکه امروز زن یا دختری نخواهد شلیته و پیراهن کوتاه بدون دکمه یا قبا و تمبان یا شلیته نیم تنه عیانی سوزن دوزی شده به تن کند، آنقدرها جای سئوال ندارد اما اینکه مدل های مختلف وارداتی با طرح های خاص و بیشتر نازیبا مورد توجه افراد بویژه خانم ها است، سئوال برانگیز است.
نوع پوشش هر انسانی نشان فرهنگ، شخصیت، مذهب و ملیت اوست، ثبات و اصالت پوشش فرد نشانه ای از استحکام و توانایی درونی و روحی اوست و نوع پوشش هر فردی، نشانی از جهان درون او و معرف اصالت شخصیتش قلمداد می شود، هر چند در عمل هیچ چیز آسان تر از تقلید لباس دیگران نیست اما تغییر لباس همواره پیامد تغییر یک فرهنگ است و انسان تا با فرهنگ خود وداع نکند، نمی تواند با لباس خود وداع کند و تا فرهنگ یک قوم را نپذیرد، لباس آنان را به تن نمی کند.
فراموشی لباس های گذشته در نتیجه تغییر و تحولی است که در اوضاع اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ایران در طول سال ها به وجود آمده است.
خراسان شمالی، استانی با قومیت های گوناگون هم از این مسئله مستثنی نبوده است، هر قوم و طایفه ای در این استان لباسی بومی و محلی داشته است اما حالا از آن همه تنوع، فقط قومیت های ترکمن و کرمانج آنهم تعدادی محدود هنوز پایبند به پوشیدن لباس محلی هستند که این مسئله در قوم ترکمن بیشتر و در کرمانج ها کمتر نمود دارد.
صنعت نساجی که تحلیل می رود چرخ صنایع وابسته اش نیز زنگ می زند، کشاورزی و دامپروری ما را هم تحت الشعاع قرار می دهد.
پشم هایی که ریسیده نمی شوند، پنبه های که روی زمین می مانند و...
هنرهای دستی که فراموش می شوند، همان هنرهایی زیبایی که به پارچه های تهیه شده با دست، روح می بخشیدند و حالا کمتر کسانی آن را به یاد می آورند و یا انگشتان هنرمندی که دیر زمانی با سوزن زدن های هوشمندانه و هنرمندانه شان، چرخ معیشت خانواده های بسیاری را می چرخاندند حالا خسته از بی توجهی ها، به خواب رفته اند.
پارچه هایی که دیگر تولید نمی شوند، رنگ هایی که همآغوشی شان با این پارچه ها دنیای از زیبایی را می آفرید دیگر دیده نمی شوند.
حالا در هر گوشه و کناری که تابلوی فروش و عرضه پوشاک مشاهده می شود، می توان رد تولیدات چشم بادامی ها را دید و برندهای به ظاهر ترک، که در اصل و فرع آن ها و نحوه حضورشان در خانه ما، جای سوال و ابهام بسیاری است آنهم در شرایطی که بارها شنیده ایم و آمارها گفته اند وارادات پوشاک خارجی افت داشته است.
آفت واردات پوشاک خارجی به کشور در حالی رخ داده که همچنین شاهد فروش و عرضه گسترده پوشاک با برندهای خارجی در سطح بازار هستیم که این نشان دهنده حجم گسترده قاچاق پوشاک به کشور است، بخش وسیعی از پوشاک نیز تحت عنوان تاناکورا و دست دوم از طریق مرزهای غربی وارد کشور می شود.
با توجه به تحولات روز جامعه، که محدود به شهر نیست و در روستاهایی که در گذشته های نه چندان دور، همه چیز در خانه تولید می شد، از خوراک تا پوشاک، ابزار آلات کار و... هم می توان مشاهده کرد، پذیرش پوشیدن لباس های محلی برای بسیاری دیگر آسان نیست که این آسان نبودن هم متاثر از کارهایی است که باید انجام می شد اما نشد و روز به روز نسل جدید با فرهنگ قومیت های خود بیگانه تر شده است.
حالا دیگر لباس های رنگارنگ و زیبای قوم کرمانج را فقط در عروسی ها می توان دید یا در مناسبت های رسمی که گاهی خوش سلیقگی برگزارکنندگان این برنامه ها، به این لباس هایی که متناسب با اقلیم منطقه، با مواد اولیه سالم و مفید برای جسم و.... تهیه شده فرصت جولان داده می شود.
اما بخشی از این بی مهری، مرتبط با طراحان لباس در سطح استان است که نتوانسته اند سلیقه بازار را با به روز کردن استفاده از طرح های سنتی در لباس ها پیاده کنند.
***لباس های سنتی ـ ایرانی بر اساس نیاز روز طراحی شود
مهدی ثابت حسنی ، کارشناس ارشد جامعه شناسی در باب طرح های لباس سنتی ـ ایرانی گفت: با توجه به تغییرات در سطح جامعه و متفاوت شدن سبک زندگی، نیاز به تنوع در طرح لباس و نوع پوشش امری طبیعی است و نباید در برابر آن مقاومت کرد.
وی بیان کرد: پوشش و طرح جدید لباس اگر با ارزش ها و هنجارهای جامعه هماهنگ باشد حتی اگر در قالب مد قرار بگیرد استفاده از آن هیچ اشکالی ندارد، چراکه انسان طالب زیبایی بوده و بخشی از زیبایی با تنوع در لباس محقق می شود.
وی اظهار کرد: در کنار همه این تغییرات پوشش سنتی به عنوان یکی از مؤلفه های هویتی نباید کنار گذاشته شده و لازم است لباس های سنتی ـ ایرانی براساس نیاز نسل امروز طراحی شود.
ثابت حسنی بیان کرد: اگر می خواهیم طرح های لباس مد نظر، بازار فروش داشته باشد باید صنعت طراحی لباس در زمینه نیازسنجی جامعه از علوم انسانی استفاده و بر طبق نیاز روز اقدام به طراحی لباس کنند.
***ضعف نظام آموزشی در کمک به طراحی خلاقانه لباس
یک طراح لباس هم مشکل کنونی طراحی لباس در کشور و به تبع آن استان را ضعف نظام آموزشی در زمینه خلاقیت دانست و گفت: ضعف امکان ارائه و تبلیغ آثار باعث شده است تا طراحان از ارائه آثار خلاقانه بترسند.
اکرم قلی پور درباره تمایل طراحان به ترکیب طرح های سنتی ایرانی با آثار مدرن گفت: از نظر من این یک ضعف است و به فقدان خلاقیت در طراحی لباس مربوط می شود، طراحان ما به دلیل ضعف نظام آموزشی در زمینه خلاقیت و اینکه امکان ارائه و تبلیغ آثارشان بسیار ضعیف است از خلاقیت می ترسند.
به گفته وی برای طراح ایرانی امکاناتی که برای طراحان خارجی وجود دارد فراهم نیست، ممیزی ها و نبود حمایت های لازم هم مزید بر علت شده است.
او افزود: در تمام دنیا طراحان مد اتفاقات مهمی را رقم می زنند، زیرا که مد می تواند سبک و روش زندگی را تغییر دهد.
وی با اشاره به اینکه در دنیا طراحان به دو دسته تقسیم می شوند، طراحان پیشرو و طراحان دنباله رو، که طراحان پیشرو نادر هستند و تعدادشان در دنیا کم است و متاسفانه ما نه تنها در حوزه طراحی لباس طراح پیشرو نداریم بلکه طراح دنباله رو هم نداریم و طراحان ما معمولا دنباله رو دنباله روها هستند! و معمولا آثارشان چسبانه کاری (کولاژ) از آثار دیگران است و سبک خاصی در طراحی ها دیده نمی شود.
او همه تقصیرها را هم از جانب طراحان ندانست و گفت: بیشتر طراحان ما در شاخه های مختلف هنری فعالیت دارند و هنرمند هستند، اما متاسفانه زمینه های شکوفایی خلاقیت برای آنها هنوز فراهم نیست.
این طراح لباس گفت: زمانی می توان طرحی را عرضه کرد که خروجی طرح در معرض دید مردم بوده باشد و متقاضیان با دیدن خروجی طراحی ها اقدام به سفارش کنند اما زمینه برای این فعالیت ها فراهم نیست.
وی با اشاره به اینکه، همه کشورهای دنیا صرف نظر از مسلمان یا غیرمسلمان بودن، ضوابط خاصی برای لباس پوشیدن دارند بیان کرد: ما نیز باید ضمن احیای لباس های محلی، به روز رسانی نیز انجام دهیم؛ به این صورت که نکاتی از لباس محلی که امروزه ناملموس هستند، بازسازی شوند و به این ترتیب لباس محلی را وارد چرخه فرایند تولید پوشاک کشور کنیم.
وی گفت: به آموزش دوخت لباس های بومی سنتی و یا تلفیقی باید بیشتر توجه شود و استان های دارای این نوع لباس ها، باید مراقب مرگ تولید این لباس ها با توجه به کهولت سن، خیاط های قدیم باشند.
وی با اشاره به اینکه در نظام آموزشی مرتبط با رشته های طراحی دوخت، این بخش (طراحی ودوخت لباس های محلی) باید جایگاه ویژه ای داشته باشد افزود: تقاضای خرید لباس های سنتی در بازار وجود دارد ولی آموزش طراحی و دوخت در هنرستان های فنی و حرفه ای به سوی مدل های وارداتی کشیده شده است و طراحی و دوخت سنتی جایگاهی در این آموزش ها ندارد.
داد قلی پور می گوید: لباس های سنتی از رنگ و طراحی های مطلوبی برخوردار است و پوشش مناسب نیز دارد اما فرهنگ سازی نشده است که از این مدل ها استفاده شود و یا از طرح آنها در طراحی لباس های امروزی الگوبرداری صورت گیرد.
وی گفت: با ایجاد فرصت های مطالعاتی و شناخت بیشتر، هنرمندان می توانند با شناخت و آگاهی کامل نسبت به آنچه فرهنگ گذشته ها است، دست به آفرینش طرح های جدید بزنند.
*** نداشتن برند در تولید پوشاک، مرگ صنعت نساجی را به همراه می آورد
یک تولید کننده پوشاک نیز گفت: در دنیای امروز، ارزش برندها چهار برابر کارخانه ها قیمت گذاری می شوند و این مشکل اساسی صنعت نساجی ایران است.
احمد علیزاده افزود: پوشاک بومی و محلی هر استان را می توان برند سازی کرد، استقبال از لباس های محلی ایرانی در کشورهای دیگر کم نیست، اما تا زمانی که این اقدامات صورت نگیرد شاهد زوال تولید این لباس ها و به تبع آن استفاده از آن می شویم و حال صنعت نساجی نیز روز به روز نزار تر می شود.
وی معتقد است صدا و سیما طبق قانون باید برای تبلیغات داخلی هزینه ها را کاهش دهد، از سوی دیگر، بایستی در فرآیندهای ثبت برندها و نمایندگی ها تسهیلاتی منظور کرد.
***تقاضای کم مساوی با گرانی پوشاک سنتی و محلی
امروزه سایه سنگین گرانی بر لباس های سنتی موجب شده است تا خرید این گونه طرح ها که مبلغ هویت ملی استان و کشور است، چندان مورد استقبال واقع نشود، لذا لازم بوده دولت تدابیری برای حمایت از تولیدکنندگان داخلی بیندیشد.
یکی از عواملی که به وسیله آن می توان به باورها، عقاید دینی و سنت های یک ملت پی برد نوع پوشش و طرح لباس مردمان آن سرزمین است، حتی رنگ لباس و نوع ضخامت پارچه ای که برای دوخت لباس استفاده می شود بسیاری از مفاهیم فرهنگی را منتقل می کند، اینها را یک عرضه کننده لباس های سنتی می گوید.
علی احمدی افزود: استقبال از طرح های سنتی بسیار کم است به گونه ای که، تنها حدود 10 تا 15 درصد مشتریان علاقه مند به استفاده از این گونه طرح ها هستند.
وی بیان کرد: برای بسیاری از افراد بیش از متناسب بودن طرح لباس با هویت ملی، مد روز بودن در اولویت قرار دارد و عمده مدهای روز لباس نیز طرح های غربی ترویج شده توسط شبکه های ماهواره ای هستند.
این تولید کننده لباس اظهار کرد: رسانه ها نقش مهمی در ترویج لباس های سنتی دارند و اگر مجریان تلویزیون و بازیگران از این گونه لباس های استفاده کنند به تدریج در جامعه تبلیغ می شود.
احمدی در باب تفاوت قیمت لباس های سنتی ـ ایرانی با سایر لباس ها گفت: تفاوت قیمت یک مانتو سنتی با مانتوی معمولی حدود بیست هزار تومان است اما در برخی از شهرهای استان، هزینه تمام شده یک مانتوی سنتی تا 300 هزار تومان نیز افزایش می یابد.
وی افزود: مسئولان مربوطه اگر علاقه مند به ترویج لباس های سنتی ـ ایرانی هستند باید از تولید کننده حمایت کنند تا بتوان لباس هایی که نمایانگر هویت ملی است با هزینه مناسبتری تولید کرد و به دست مشتری رساند.
وی اظهار کرد: متأسفانه بسیاری از کسانی که خود در جامعه مطرح هستند مانند برخی از بازیگران و هنرمندان از مدل های لباسی که مرتبط با فرهنگ ملی ما نیست استفاده می کنند که این مسئله تأثیر معکوس بر گسترش این قبیل لباس ها دارد.
وی عنوان کرد: قیمت تمام شده یک لباس سنتی گرانتر از لباس ساده است، چراکه به طور مثال مشتری ناچار است برای طرح سنتی لباس، ترمه را با متری 30 تا 40 هزار تومان تهیه کند و گاهی یک متر ترمه از یک متر پارچه ای که برای دوخت لباس خریداری شده قیمت بالاتری دارد.
وی بیان کرد: لازم است بخشی از درآمد ناشی از هدفمند شدن یارانه ها برای امور فرهنگی مانند گسترش مدل های سنتی ـ ایرانی لباس اختصاص یابد تا هویت ملی در سایه مد ل های غربی گمرنگ نشود.
***گفت و گو با روسای اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان های استان
رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان گرمه گفت: کلاه کرکی یکی از اقلام پوشاک سنتی این شهرستان است که تا 40 سال پیش عمومیت بیشتری در استفاده داشت اما با تغییرات اجتماعی که صورت گرفت، استفاده از آن محدود به افرادی بالای 50 سال شده است.
ملاصالحی با اشاره به اینکه، این کلاه متناسب با اقلیم شهرستان بوده است و در زمستان گرما بخش و در تابستان خنک کننده است بیان داشت: جوان ترها کمتر رغبت به استفاده از این کلاه دارند.
وی با اشاره به اینکه دربخش های مختلف پوشاک بویژه کلاه کرکی، 12 نفر آقا و دو خانم فعال که اغلب هم مسن هستند، فعالند و جای بسی خوشحالی است که فرزندان آنان نیز دنباله آنان هستند.
وی گفت: لباس سفید کرباسی، کلاه کرکی، شلوار گشاد که نمای این لباس های چیزی شبیه لباس محلی قوم لری است در گذشته در بین مردان این شهرستان مرسوم بوده و تا اوایل سال های 1320مورد استفاده بوده است.
وی گفت: زنان هم از لباس های مشابه لباس های کرمانجی در گذشته استفاده می کردند که استفاده از این لباس ها هم محدود به مناسبت ها شده است.
رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان اسفراین نیز گفت: کمرنگ شدن اصالت های قومیتی، تغیرات فرهنگی و اجتماعی در رنگ باختن استفاده از پوشش های بومی و محلی در سطح شهرستان اسفراین موثر بوده است.
محمد محمدی اظهار کرد: از طرفی خانواده ها در قومیت های مختلف در انتقال فرهنگی بومی به نسل جدید کم کاری کرده اند و نسل جدید نیز رغبتی به استفاده از این پوشش ندارد.
وی گفت: 30 تا 40 نفر در شهرستان اسفراین در حوزه پوشاک بومی فعال هستند و کارت صنعتگری دریافت کرده اند.
رئیس میراث فرهنگی شهرستان شیروان گفت: لباس کرمانجی، پوشش محلی اهالی روستاهای کرمانج این شهرستان بوده که از بخش های مختلفی تشکیل می شده است.
محمد سیاح اظهار کرد: تمام مراحل تهیه این لباس در گذشته از سوی اهالی انجام می شد اما امروزه کاربرد آن فقط در حد مجالس عروسی و مناسبت هاست.
وی گفت: در شهرستان تنها دو فعال در حوزه دوخت لباس های کرمانجی فعالیت دارند.
***ایجاد فرصت های شغلی با توجه به تولید پوشاک داخلی برگرفته از طرح های سنتی
معاون هنرهای سنتی و صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی گفت: تنوع قومیت های مختلف در این استان پوشش های متنوع هم ایجاد کرده بود هر چند اختلاط قومیت ها، تفاوت ها را کمرنگ کرده است.
علی عابدی اظهار کرد: در گذشته نه چندان دور لباس ها هر کدام سفیر یک بخشی از اقوام بودند، و از طایفه ای به طایفه دیگر در رنگ ها و طرح ها تفاوت بود و بخش عمده پوشاک نیز با توجه به در دسترس بودن مواد اولیه، از سوی زنان خانه دار تامین می شد.
وی افزود: تغیر شکل و سطح زندگی، افزایش تنوع پارچه ها و ... بخشی از چرخه تولید لباس را تحلیل برد و امروز به شرایطی رسیده ایم که تنها استفاده از پوشش های سنتی در قوم ترکمن و بخشی از قوم کرمانج باقی مانده است و قومیت تات و فارس، دیگر لباس سنتی ندارند.
این مسئول افزود: موقعیت جغرافیایی، تنوع پوشش گیاهی و وجود گیاهان رنگدانه دار، و ... همه و همه، زمینه های رونق صنعت نساجی را ایجاد کرده است و می توان با راه اندازی دوباره کارگاه های پارچه بافی و ارتقا آن، روزهای بهتری را برای تولید پوشاک استان با حفط سنت ها و ارزش های فرهنگی رقم زد.
وی با اشاره به به اینکه، پوشاک در گذشته فقط کاربری پوشش نداشته و اشکال استفاده از آن خود زیبایی و هدفمندی داشته بیان کرد: بر روی لباس زنان، سکه دوزی هایی انجام می شد که حکم کارت های اعتباری امروز را داشت و زنان در هنگام خرید با جد اکردن این سکه ها کار خود را تسهیل می کردند.
عابدی با اشاره به اینکه زیور آلات در لباس های سنتی مکمل این طرح ها بودند بیان داشت: امروز نیز زیور آلات در لباس های سنتی بکار برده می شود اما از جنس های کم بهاتر استفاده می شود.
وی با اشاره به تغیر ذائقه مردم در انتخاب پوشاک بیان کرد: هرچه استفاده از این لباس ها کمرنگ تر شود امکان مسنوخ شدن دوخت آن بیشتر می شود که به مرگ این هنر ها که در لباس تات و فارس رخ داده، می انجامد.
عابدی با اشاره به اقدامات انجام شده برای حفظ این لباس ها گفت: در مرحله نخست اقدام به شناسایی فعالان در این حوزه شده که برای 30 نفر فعال در حوزه البسه، کارت صنعتگری صادر شده و بیمه بخشی از این افراد هم انجام شده است.
وی زمینه سازی برای حضور این فعالان در نمایشگاه را از دیکر اقدامات برای معرفی لباس های سنتی استات و ترویج و توسعه دوخت و استفاده از آن عنوان کرد و افزود: برای توسعه این کسب و و کارها تسهیلات خوبی نیز پیش بینی شده تا با رجوع به گذشته در این حوزه، زمینه حفظ آن فراهم شود.
وی گفت: امروز توقع نمی رود لباس های سنتی به همان شکل گذشته استفاده شود، گرته برداری طرح و نقوش آن بر روی لباس های امروزی، با توجه به اینکه لباس های سنتی چهارچوب مورد تایید آموزه های دینی در خصوص پوشش را دارد می تواند وضعیت پوشش را در جامعه ساماندهی کند.
وی افزود: در موزه های مردم شناسی نیز نوع پوشش اقوام مختلف استان مستند شده است و یک سری از پوشش ها که در مراسم خاص استفاده می شد مثل لباس کشتی چوخه و کرباس که منسوخ شده بود، در استان احیا شده است.
عابدی با اشاره به اینکه بخش پوشاک حوزه گسترده ای است که از پاپوش آغاز و تا کلاه و... ادامه دارد و نوع پوشش در زمستان و تابستان اقوام متفاوت بوده بیان داشت: زمانی اقدامات برای حفظ این هنرها اثر گذار است که مردم هم به این بخش با علاقه نشان دادن، بها بدهند و با خرید تولیدات داخل، در حفظ و ارتقا آن بکوشند.
وی افزود: رسانه ها در این بخش باید لباس های سنتی مورد غفلت قرار گرفته را بها بدهند تا دوباره این لباس ها متناسب با نیاز روز احیا شود که احیا دوباره آن، یعنی پویا شدن یک بخش اقتصادی بزرگ که همراه با اشتغال و رونق شرایط زندگی اقشار مختلف دخیل در این موضوع است.
وی گفت: با حذف لباس پنبه ای، در واقع صنعت پارچه پنبه ای را نابود و کشاورزی در این بخش و بسیاری از مشاغل وابسته به آن را کمرنگ، بر بیکاری و مشکلات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی افزودیم.
وی گفت: این فرصت ها قابل برگشت است به شرطی اینکه دستگاه های دخیل همت کنند تا این زنجیره تکمیل شود.
گزارش از: مرضیه مهربان
منبع: ايرنا