از رویای صادقه تا صدقه جاریه
کد خبر: ۳۲۸۴۱۳
تاریخ انتشار: ۲۳ آبان ۱۳۹۵ - ۲۰:۰۹ 13 November 2016
کتابخانه ای باشکوه در قلب تپنده کویر ایران که اینک هزاران نسخه خطی و چاپ سنگی به اضافه صدها عنوان کتاب چاپی را در مخزن خود جای داده و جزو 10 کتابخانه بزرگ ایران است؛ ماجرایی فراتر از یک کتابخانه معمولی و روایتی بسی خواندنی دارد.
 
کتابخانه‌ای در کویر که وقف امام هشتم(ع) شد 
 
مردی از سلسله سادات عریضی یزدی
کتابخانه وزیری در یزد که با تلاش مستمر و خستگی ناپذیر واقفانش به کتابخانه ای کم نظیرتبدیل شده ماجرای اعجاب آوری دارد که برای درک آن لازم است مروری بر زندگی شخصی علی محمد وزیری داشته باشیم و به روایت نحوه وقف کتابخانه بپردازیم.
 
علی محمد وزیری از خاندان سادات عریضی یزدی بود، او به دليل نفوذ كلام و ارتباط خوبي كه با بيشتر گروه هاي اجتماعي و فرهنگي داشت، براي حفظ و نگهداري نسخه هاي خطّي، افراد را ترغيب به فروش و يا اهداي نسخه مي نمود او مانع از خروج بسياري از كتب خطّي نفيس از يزد شد. مرحوم وزیری به دلیل سفرهايي كه به مراكز گوناگون علمي ، مذهبي و فرهنگي ايران و كشورهاي همسايه داشت و نيز ارسال نامه هاي عالمانه به مراجع تقليد، دانشمندان، استادان دانشگاه ، فرهنگيان و نويسندگان ، توانست در زمان کوتاهیی کتابخانه ای با  آثار ارزنده و نسخه های خطی بی نظیر ایجاد کند.
 
مشقت های علی محمد جوان
در سرگذشت زندگی مرحوم وزیری گفته اند در زمان پهلوی اول که برگزاری مجالس روضه‌خوانی ممنوع شد، برای نگهداری کتاب‌ها در هنگام حمله مأموران دولتی به منازل، آنها را در چلیک‌های فلزی گذاشت و در نقبی در سرداب منزل مخفی کرد و جلوی آنها دیوار کشید. حمله متفقین به ایران و تبعید رضا شاه، به علی محمد جوان فرصتی دوباره داد تا کار تکمیل کتابخانه را از سر گیرد. می گویند بلافاصله دیواری را که ساخته بود خراب کرد و کتابهایش را از سرداب بیرون کشید و بر روی طاقچه‌های منزل قرار داد.
 
نخستین گام در تاسیس کتابخانه
نخستین اقدامات برای ایجاد کتابخانه‌ در سال 1333 آغاز شد و در نهایت کتابخانه یکسال بعد در دهلیز مسجد جامع کبیر یزد احداث شد و با 1800 جلد کتاب چاپی و خطی کار خود را آغاز کرد.
مرحوم وزیری اما به سرعت با مشکل کمبود جا برای کتابهای کتابخانه محبوبش روبرو شد. مجموعه به کتابخانه ای با حجم 14000 جلد کتاب تبدیل شده بود و معضل کمبود جا همچنان ذهن وزیری را مشغول می کرد. تا اینکه در نهایت در اوج نا امیدی کسبه بازار یزد در جوار مسجد جامع کبیر دکانی خریداری کردند و کتابخانه با 14000 جلد کتاب به آنجا منتقل شد. اما باز هم مشکل کمبود جا برطرف نشد.
 
این بار محمد هراتی از تاجران یزدی هزینه ساختمان جدید کتابخانه را تقبل کرد. عملیات احداث ساختمان جدید در 1342 در جنب در شرقی مسجد جامع آغاز و در اول فروردین 1345 ساختمان افتتاح شد. در ادامه حسین بشارت دیگر تاجر یزدی هزینه ساخت بخش مخصوص نسخ خطی در جوار ساختمان اصلی کتابخانه را بر عهده گرفت تا عالم جوان یزدی دیگر استرس مکان نگهداری کتاب هایش را نداشته باشد.
 
علی محمد تصمیم داشت پس از راه اندازی کتابخانه، آنجا را به مؤسسه بزرگی واگذار کند که توانایی اداره آن را داشته باشد. ابتدا وزارت فرهنگ و هنر، سازمان اوقاف، و شهرداری یزد در این راه پیشقدم شدند اما رویای صادقه ای که برای کارمند کتابخانه و سپس خود مرحوم وزیری  اتفاق افتاد او را بر آن داشت  کتابخانه اش را، وقف حرم مطهر امام رضا(ع) کند.
 
ماجرای پر رمز و راز وقف کتابخانه و آن رویای صادقه
پیش از وقف کتابخانه توسط مرحوم علی محمد وزیری، یکی از کارمندان این مجموعه در عالم رویا، خواب دید که حجت الاسلام وزیری از او می خواهد کتابی را برایش بیاورد. کارمند کتابخانه مثل همیشه به سراغ قفسه کتابها می رود و کتاب را بر می دارد. اما در این هنگام قفسه به روی حرم مطهر حضرت امام رضا (ع) گشوده می شود و به این ترتیب ماجرای پر رمز و راز وقف کتابخانه وزیری نیز آغاز می شود.
 
صبح فردا کارمند داستان رویای شب گذشته را برای مرحوم وزیری بازگو می کند. این خواب چنان اثری بر حجت الاسلام وزیری می گذارد که برای زیارت راهی عتبات عالیات در کربلا می شود. مرحوم وزیری روایت کرده است که پس از زیارت بارگاه مطهر حضرت امیرالمومنین (ع) و کسب تکلیف از آن حضرت شخصی به خواب وی می آید و به مرحوم وزیری می گوید کتابخانه را وقف امام رضا(ع) کند.
 
علت الهامات معنوی به مرحوم وزیری را شاید بتوان ناشی از نگرانی های دائمی وی درباره سرنوشت کتابخانه اش دانست. کتابخانه ای که تک تک کتابهایش با خون دل جمع آوری شده بود.
 
قواعدی برای این وقف
پس از جلب موافقت آستان‌قدس رضوی در تیر 1348 وقفنامه‌ای تنظیم شد و به ثبت رسید. طبق وقفنامه "ساختمان کتابخانه وزیری به انضمام همه کتاب‌های موجود اعم از خطی، چاپی، مصور، جراید، اسناد، وقفنامه‌ها، و همچنین اثاثیه متعلق به کتابخانه" تمامآ وقف آستان قدس رضوی است. در این وقفنامه به شرایط خاصی اشاره شده است: 1) پلاک شماره 2951 که ساختمان کتابخانه است و زمین آن برای همیشه به کتابخانه اختصاص دارد، در هیچ زمانی قابلیت نقل و انتقال و تغییر و تبدیل ندارد، در ضمن عنوان "کتابخانه وزیری یزد" هرگز نباید تغییر کند. 2) کتابخانه به‌جز ایام تعطیل همه‌روزه برای استفاده عموم باید باز باشد.  
 
در شرایط امانت قید شده است که بیرون بردن کتاب، قرآن، اسناد، و مدارک از کتابخانه ممنوع است. حتی تجلید و صحافی هم باید درون کتابخانه صورت گیرد و کتاب‌های ادعیه و قرآن نباید به‌دست افراد غیرمسلمان داده شود.
 
کتاب‌های نفیس خطی و مصور هم زیر نظر مدیر کتابخانه به‌دست افراد مطمئن داده شود و در اتاقي غیر از قرائتخانه عمومی با حضور متولی یا مدیر یا ناظری خاص مورد مطالعه قرار گیرد. مراجعان باید در حفظ کتاب کوشا باشند. عدم استعمال دخانیات و مواد آتشزا در حریم کتابخانه و همچنین رعایت پاکیزگی و نظافت از شرایط خاص متصدیان و کتابداران است.
 
وقف کردن این کتابخانه برای امام رضا(ع) اما برکات دیگری هم برای کارکنان آن داشته است. محمدرضا انتظاری که 48 سال است مدیریت کتابخانه را بر عهده دارد در اینباره می گوید: برخی اوقات از اینکه به علت فشار کاری مدتها توفیق زیارت حرم مطهر امام رضا(ع) را پیدا نمی کنم دلشکسته و افسرده می شوم اما بسیار پیش آمده است که در همین زمان ناگهان از سوی آستان قدس رضوی ماموریتی محول می شود که باید سریع خود را به مشهد برسانم و چند روزی را در آن شهر مقدس اقامت کنم.
 
مرحوم وزیری البته چنان نگران اداره کتابخانه اش بود که پیش از مرگ 3 باب منزل و سهامی از کارخانه اقبال یزد و بانک توسعه صنعت و معدن را برای رفع حوایج کتابخانه برای آن وقف کرد و البته در وقفنامه نیز قید کرد که تولیت موقوفات تا زمانی که واقف در قید حیات است برعهده وی است و پس از وفات به نایب التولیه آستان قدس رضوی واگذار می‌شود. نظارت بر امور موقوفه و بودجه سالانه کتابخانه نیز برعهده یک گروه 5 نفره است و مقرر شد کارکنان کتابخانه نیز با نظر و تایید آستان قدس در آن مکان مشغول به کار شوند.
 
نگین فرهنگ و هنر در کویر مرکزی ایران   
پس از پيروزي انقلاب شكوهمند اسلامي، توجّه بيشتري به كتابخانه شد و از اين رو بر شمار كتاب ها ، كتابداران و كارمندان افزوده شد چون فضاي فعلي، هم فرسوده بود و هم جوابگوي خيل مراجعان نبود، با موافقت قائم مقام آستان قدس ، از تير 1369 ش آغاز به خريد 7 باب خانة قديمي و 9 باب مغازه در ضلع جنوبي كتابخانه شد و از نيمة دوم سال 1379 ش در پي تخريب خانه ها، عمليات ساختمان سازي آغاز شد که فضاي جديد کتابخانه مساحتي افزون بر 6300 مترمربع زيربنا دارد.
 
اینک و در سایه مدیریت موفق این کتابخانه، مجموع کتاب‌ها به بیش از  18 هزار جلد رسیده است که از آن میان 4260 جلد آن خطی و حدود 5000 جلد چاپ سنگی است. کتاب‌های چاپ سنگی از سایر کتاب‌های چاپی متمایز نشده است. بیشترین مجموعه را کتاب‌های فارسی و عربی تشکیل می‌دهند و  5000 جلد کتاب به زبان های فرانسوی، آلمانی، روسی، و انگلیسی که بیشتر به حوزه ادبیات، رمان، و داستان مربوط می‌شوند، در کتابخانه وجود دارد. بیش از یک سوم کتاب‌ها مذهبی است و در حدود 85 درصد کتاب‌ها نیزدر زمینه علوم انسانی هستند. در میان نسخ خطی تنها چند جلد کتاب غیرمرتبط با علوم انسانی و مذهبی دیده می‌شود.  در مردادماه سال 91  نیز بیش از چهار هزار نسخه کتاب خطی کتابخانه وزیری یزد وابسته به آستان قدس رضوی دیجیتال سازی شد.
 
از نسخه های خطی و مشهور این کتابخانه می توان به دیوان خطی «حافظ» مزین به 14 مجلس مینیاتور و بیش ازچهار قرن قدمت اشاره کرد. این دیوان به خط نستعلیق 14 سطری برروی کاغذ نخودی آهار مهره در224 برگ به ابعاد 23×14سانتی متر کتابت شده است.
 
حالا مجموعه ای که زمانی مرحوم علی محمد وزیری با خون دل به جمع آوری آن اقدام کرد تبدیل به نگین فرهنگ و هنر در کویر مرکزی ایران  شده است. هرچند رونق و برکت این کتابخانه ارزشمند که درخشش آن موجبات روشنایی راه 18 هزار علاقه مند به علم و فضیلت را فراهم کرده است به برکت حضرت امام رضا(ع) است. مجموعه ای که به حق می توان آن را نگین فرهنگ و هنر اسلامی در کویری مرکزی ایران به ویژه دارلعباده یزد دانست.
 
گزارش از صدیقه رضوانی نیا / تابناک رضوی

اشتراک گذاری
نظر شما
نام:
ایمیل:
* نظر:
* :
آخرین اخبار