جای خالی سینماها در یزد

به گزارش تابناک یزد،«سینما گلشن مربوط به دوره پهلوی و حد فاصل میدان شهید بهشتی و شهدا یزد واقع شده است؛ این اثر در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شماره ۷۷۹۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است». این تنها جمله‌ای است که درباره سینماهای قدیم یزد در فضای مجازی وجود دارد. با توجه به این‌که در حال حاضر تعداد هنرمندان حرفه‌ای یزد که از این راه امرار معاش می‌کنند به عدد انگشتان دست نمی‌رسد، پس وضعیت گذشته حرفه سینماگری در یزد معلوم است. یزد جزو اولین شهرهای ایران است که سینماتوگراف را تجربه کرده ولی درباره تاریخچه سینماهای آن منبع خاصی موجود نیست.
برای همین همشهری در گفت و گویی با «امیررضا وزیری» پیشکسوت نام آشنای عرصه نمایش، کسی که از سنین پایین، سینما و تئاتر را به صورت خودجوش در یزد آغاز کرده و تا به امروز در آثار زیادی در استان و کشور به ایفای نقش پرداخته است به تاریخچه سینماهای قدیم یزد می‌پردازد. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.

• سینماهای قدیم یزد کجا بودند و چه شمایلی داشتند؟

تا آنجا که من یادم می‌آید اول خیابان دهم فروردین بودند. وقتی از میدان مجاهدین به سمت ساعت مارکار می‌رویم، اولین کوچه به تلگرافخانه معروف بود که یک زمین بکر و بزرگ در آنجا قرار داشت که به نظرم استیجاری بود. یک فرد زرتشتی سینمای روبازی با نام «پارس» در آنجا احداث کرد که به «گلشن» معروف شد. البته سینما -تئاتر بود، ولی اغلب در آنجا فیلم‌های ایرانی و بعضا خارجی اکران می‌شد. «علی اکبر شریعتی» و مرحوم «علی خان وزیری»، عموی من، هم در آنجا اجرای تئاتر داشتند و در این نوع کارها مشارکت می‌کردند. قبلا در یزد سالن تئاتر استاندارد وجود نداشت؛ حتی ادارات هم سالن آمفی تئاتر نداشتند چون ادارات اغلب خانه‌های مسکونی را به صورت استیجاری در اختیار می‌گرفتند. البته بعدها سن نمایش را با چارچوب‌های آهنی به‌صورت موقتی در مکان‌های مختلف سرهم می‌کردند؛ صندلی می‌چیدند تا این‌که مدرسه ایرانشهر از سوی معمار فرانسوی ساخته و در آن سالنی مناسب برای تئاتر احداث شد. اغلب هم تئاتر و موسیقی با هم اجرا می‌شد. چون تئاترهای قدیم را در سه پرده اجرا می‌کردند و هربار که پرده بسته می‌شد تا دکور عوض شود، گروه موسیقی می‌نواخت که «علی اصغر حسینی» مسئول موسیقی بود. در سینمای روباز پارس پارچه‌ای سفید نصب شده و با نیمکت‌های چوبی مدرسه به همین سادگی یک سینما ساخته شده بود. پشت بام مغازه‌ها و خانه‌های مشرف به این زمین، مکان‌های خوبی برای تماشای فیلم بود؛ حتی یادم هست که چندبار خانوادگی دعوت شده بودیم به این خانه‌ها تا فیلم ببینیم. صدا هم خیلی ضعیف بود. این اولین تصویر من از سینما در یزد است؛ این جریان به 5 یا 6 سالگی من برمی‌گردد؛ یعنی میانه دهه‌30، یادم هست چندین بار هم سئانس‌های آخر شب آن مورد اعتراض همسایه‌ها قرار گرفت.

• بعد از آن چه سینمایی در یزد شکل گرفت؟

سینمای روبازی که مرحوم صراف‌زاده ایجاد کرد، به سینما «صحرا» معروف بود. خانه مرحوم صراف‌زاده در نزدیک پارک آزادگان فعلی بود و چون آن موقع آقای صراف‌زاده تلاش می‌کرد که محله صفائیه فعلی را احداث کند، مردم را ترغیب می‌کرد که زمین‌های آنجا را بخرند به همین علت واحدهای تفریحی و فرهنگی را بنیان گذاشته بود تا رونق منطقه بیشتر شود. یکی از اقدامات او هم احداث سینما بود که از این سینما چیزی نمانده است. با همین سیاست سینما را به مکان کارخانه جنوب فعلی منتقل کرد و سالنی برای آن ساخت تا مردم به آنجا رفت‌وآمد کنند و کارخانه را در کنار سینما ساخت. این اولین سالن مسقف سینما در یزد است؛ البته کارخانه جنوب امکانات زیادی از جمله سینما داشت.

• سینما «سهیل» و سینما «مهتاب» بعدا ساخته می‌شوند؟

سینما سهیل اول ساخته شد؛ البته همراه با آن سینمایی به نام «سنترال» هم که ساخت‌و‌ساز آن نیمه تمام ماند، در شرف احداث بود که هیچ وقت ساخته نشد. سینما سهیل دو سالن داشت: تابستانه و زمستانه. ساختن سینما سهیل به اوایل دهه‌40 بر می‌گردد و بعضی هم معترض بودند که چرا این سینما ساخته شده است. بعد از اینها سینما مهتاب در بلوار آیت‌الله طالقانی فعلی ساخته شد. در واقع جنب بادگیری که همین الان در این خیابان موجود است کوچه‌ای بود که به کشتارگاه قدیم وصل می‌شد و سینما مهتاب در آنجا ساخته شد. مدیر سینما مهتاب «علی اکبر خضری» بود. این سینما به نظرم اولین ساختمان در یزد بود که اساسا برای سینما ساخته شد: سالن بزرگ با شیب ملایم، استاندارد، پرده بزرگ و سن مناسب. ورودی سینما در خیابان طالقانی فعلی که در آن موقع فقط کوچه بود قرار داشت. 3در هم در راستای سالن برای ورود و خروج و کنترل بلیت بود. 3نوع بلیت پنج‌زاری، دوزاری و ایستاده در سالن فروخته می‌شد که هرکس بسته به قیمت از یک ورودی وارد می‌شد. برای سینما صندلی‌های عقب خوش‌نشین‌تر ولی برای تئاتر برعکس بود.

• در مورد سینماهای «ایران» و «شهر فرنگ» توضیح دهید.

سینما شهرفرنگ زودتر ساخته شد که مدیر آن «محمود دهقان» بود و افتتاح آن نیز سر و صدای زیادی در یزد به راه انداخت. با این‌که سینماهای دیگری هم در شهر بود اما حساسیت روی این سینما بیشتر بود.

• چه فیلم‌هایی در یزد ساخته شد یا عوامل آن یزدی بودند؟

در آن دوره بعضی فیلم‌ها نیمه رنگی بود یعنی بخش‌هایی از فیلم رنگی بود. بیشتر هم بخش‌های مفرح فیلم‌ها را رنگی می‌کردند و روی تبلیغات هم می‌زدند که «بخشی از فیلم رنگی است».  فیلم «لیلی و مجنون» را که در یزد ضبط شده بود، در سینما مهتاب دیدم که به زمان تحصیلم در مقطع دبیرستان برمی‌گردد. فیلم «کوچه مردها» و «نقره‌داغ» در میدان خان، بازار مسگرها و اطراف آنها ساخته شد، ولی قبل از انقلاب هیچ فیلمی تولید یزد نبود.

• وسایل تولید سینمایی در یزد به چه نحو بود؟

ادارات در حد نمایش فیلم وسایلی داشتند. البته دوربین‌های دست‌ساز 8‌میلی‌متری وجود داشت که به «سوپر‌8» معروف بود که من هم یکی از آنها را کمتر از هزار تومان خریده بودم و چند فیلم در اطراف هتل لاله فعلی با آن ساختم. هنوز نوارهای این فیلم‌ها را دارم.

• چه نشریه سینمایی می‌خواندید؟

مجله فیلم بود که از ابتدا تا به حال صاحب امتیاز آن «مسعود محرابی» است. ابتدا قطع کوچکی داشت و باید حتما مشترک می‌شدیم. این مجله به کتابفروشی تاج که صاحب آن «حسین جوادیان» در ابتدای خیابان «امام خمینی(ره)» فعلی بود، ارسال می‌شد و ما تحویل می‌گرفتیم.

• اولین دوره‌های تخصصی سینما در یزد کی و چگونه بود؟