کد خبر: ۴۴۸۴۲۱
تاریخ انتشار: ۰۵ تير ۱۳۹۶ - ۰۹:۳۹ 26 June 2017

 به گزارش تابناک اردبیل، دکه مطبوعاتی، باجه روزنامه‌فروشی یا کیوسک روزنامه‌فروشی، محلی برای توزیع جراید و مطبوعات محلی، ملی یا بین‌المللی است . پروانه فعالیت دکه های مطبوعاتی را اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی در استانها صادر می‌کنند و افرادی که علاقمند به کارهای فرهنگی و شرایط تصویب شده این نوع فعالیت را دارا می باشند مجوز لازم را دریافت می کنند و نیز فضای دکه ها را شهرداری ها در اختیار افراد دارای مجوز قرار می‌دهند . در واقع زمین دو متر در دو متر یا یک و نیم متر در یک و نیم متر دکه‌های مطبوعاتی متعلق به شهرداری است و صاحبان دکه ماهیانه به شهرداری کرایه پرداخت می‌کنند. این کرایه در سالیان دور ، از ماهی دو هزار تومان شروع شده و حالا به ماهی ۶۰ هزار تومان و گاهی کمتر و بیشتر رسیده است.

در تاریخ دکه های مطبوعاتی برخی اعتقاد دارند که روزنامه فروشی ساخته دولت بوده و برای آن نظام توزیعی سنتی تدوین ساخته اند و کارمندان دولت نخستین توزیع‌کنندگان جراید در ایران بودند. سیدفرید قاسمی، محقق تاریخ مطبوعات در ایران در کتابش بیان می دارد نخستین توزیع‌کنندگان مطبوعات، افراد دولتی و بیشتر پستچی‌ها این وظیفه را عهده دار بودند.

و همچنین با توجه به اینکه دریافت انعام غیرقانونی از مردم و توزیع نامناسب روزنامه، دولت را به این فکر انداخت تا صنوفی مثل بلورفروش و خراز را هم به این صنف وارد کند. با به وجود آمدن بخش خصوصی روزنامه‌دار این فکر پدید آمد که وکیلی برای توزیع جراید انتخاب شود. این بود که حدود سال ۱۲۹۷ شمسی، نخستین اتحادیه توزیعکنندگان نشریات به نام اتحادیه پخش جراید تاسیس شد، کمی بعدتر از آن روزنامه اطلاعات تاسیس شد و اتاق توزیعی در آن به وجود آمد که کار توزیع روزنامه را انجام می‌داد. مثل هر صنف دیگری، روزنامه‌فروشان هم با هم اختلاف درونی داشتند. این اختلاف حتی گاهی به مطبوعات هم کشیده می‌شد تا جایی که روزنامه ناهید در شماره ۸ خود شعری چاپ کرد و آنها را به اتحاد دعوت نمود. اما اختلافات ادامه داشت تا زمانی که همه به این نتیجه رسیدند زیر بیرق حاج محمد سقا ، یکی از پیشکسوتان این عرصه جمع شوند و سازمان مطبوعات ایران را «سال ۱۳۱۰» تاسیس کنند.

پایمردی حاج محمد سقا و یارانش در این دوره بود که دولت را مجاب کرد روزنامه‌فروشی را به عنوان یک کسب به رسمیت بشناسد . سازمان مطبوعات ایران نخستین تشکلی بود که از روزنامه‌فروشان شکل گرفته بود. تشکل‌های دیگری نیز تحت عنوان اتحادیه صنف فروشندگان و توزیع‌کنندگان جراید و مجلات داخلی، اتحادیه فروشندگان نشریات خارجی، اتحادیه فروشندگان جراید داخلی کشور، شرکت تعاونی تهیه و توزیع فروشندگان جراید داخلی و شورای اسلامی اتحادیه فروشندگان جراید داخلی کشور در سال‌های بعد تاسیس شد.

اما به هر حال تاريخ تاسيس دکه های مطبوعاتی تاکنون به‌درستي معلوم نيست، اما قرايني براي آن وجود دارد؛ از جمله عبارتي كه يكي از نمايندگان مجلس شانزدهم شوراي ملي بین سالهای (۱۳۲۸ تا ۱۳۳۰) گفته است: «به‌تازگي در تهران تعداد ۱۲۰ دكه چوبي براي فروش برخي روزنامه‌ها تاسيس شده است.»

اما تاریخ شفایی دکه های مطبوعاتی بر می گردد به اظهارات آقايي به نام حسيني‌مقدم در مشهد که تاريخ نخستين دكه مطبوعات اين شهر را به حدود سال ۱۳۳۲ برمي‌گرداند، اما سند ديگري متعلق به كمي قبل‌تر از سال‌هاي دهه ۳۰ وجود دارد كه بيان مي‌كند سال ۱۳۲۴ عده‌اي از اوباش، به روزنامه فروشي‌هاي ملاير حمله كرده‌اند. اين سند نشان مي‌دهد روزنامه‌فروشي‌ها قبل از آن مكاني مستقل داشتند گرچه نامي از دكه يا كيوسك برده نشده است.

اما بر اساس اسناد موجود دکه های مطبوعاتی ابتدا در تاریخ ۱۳۰۵ فروشندگان جراید به صورت پیاده روزنامه ها را زیر بغل می گرفتند و فریاد می زدند (روزنامه ، روزنامه ، كیهان، اطلاعات و خبرهای روز)

بعد از گذشت چند سال به علت توسعه مسافت توزیع روزنامه، با دوچرخه این كار را انجام می دادند و روزنامه فروشان با ركاب زدن و فریاد «روزنامه خبرهای روز» تمام سربالایی های خیابان ها را طی می كردند تا این كه موتورهای مخصوص دوچرخه (كه در جلوی فرمان موتور نصب می شد و با كشیدن طنابی كه به جای استارت یا هندل موتورهای فعلی عمل می كرد روشن می شد و با اهرمی به چرخ جلو متصل بود و در سربالایی ها از آن استفاده می كردند) وارد گود شد و باز فریاد روزنامه فروشان هر روز رأس ساعت ۴ خیابان های تهران را پر می كرد و خوانندگان را فرامی خواند.

هر كس سعی می كرد زودتر از چاپخانه ای كه روزنامه را چاپ می كرد بیرون بیاید، شاید چندتایی بیشتر بفروشد. وضع نابسامانی بود. هرروزه بین روزنامه فروشان اختلافی پیش می آمد، مثلاً این كه چرا در محلی كه من روزنامه می فروشم آمده ای؟ و... تا این كه تصمیم گرفتند هر كس منطقه ای را برای خود داشته باشد.
این كار انجام شد و روزنامه فروشان پس از طی مسافت چاپخانه تا محل خود و فروش در مسیر، در محلی كه میز كوچكی قرار داده بودند مستقر می شدند و نشریه ای كه چاپ می شد را روی میز می گذاشتند و رهگذران تیتر روزنامه را می دیدند و هرازگاهی یك نفر یك روزنامه می خرید. تا این كه موتورهای گازی آمد و برای سهولت كار از موتور استفاده كردند و مسیر هر كس محدوده آن قرار گرفت و منازل و ادارات را روزنامه می دادند و مازاد روزنامه ها بر سر میز كذایی گذاشته می شد و به فروش می رسید. بعد از این كه روزنامه ها و نشریات زیاد شدند و آن میز كوچك جوابگو نبود، مجبور شدند میز بزرگ تری بگذارند.

در سرما و گرما و برف و باران همچنان ادامه كار می دادند و حالا فقط روزنامه عصر نبود كه صبح ها هم روزنامه چاپ می شد. نشریات دیگر مانند زن روز، كیهان بچه ها، جوانان، خواندنی ها و دیگر نشریات كه تعدادشان زیاد شد، از آنجا كه برف و باران با حال و جنس نشریات سازگار نبود، میزها با كمی تغییر، تبدیل به كیوسك شدند. در هر گوشه شهر كیوسكی با ابعاد متفاوت و با شكل های مختلف دیده می شد و فروشندگان مصمم و با عشق و علاقه خاصی ادامه كار می دادند و رسالت خود را در رساندن نشریات به دست مخاطبان، انجام می دادند.
بعد از انقلاب، عده ای سودجو در حاشیه خیابان ها كیوسك هایی مستقر كردند كه همه چیز به جز وسایل فرهنگی به فروش می رساندند و شهر با وضع غیرمطلوبی مواجه شده بود. این بود كه شورای انقلاب تصمیم به جمع آوری آنها گرفت و تمام كیوسك های غیرمجاز را كه فروشنده مطبوعات نبودند جمع آوری كرد و تصمیم به همگن كردن كیوسك ها گرفته شد. شركت ساماندهی در زمان آقای كرباسیان به نمایندگی شهرداری تهران قراردادی تنظیم كرد كه كیوسك های مطبوعاتی ماهیانه باید اجاره بدهند و ظاهر كیوسك ها تغییر كند و هم شكل شود. اما این كار بدون كارشناسی انجام شد: كیوسك نگهبانی را به جای كیوسك فروش جراید ارائه كردند و كیوسك داران موظف به خرید این كیوسك ها شدند... اینك می بینیم كه روزنامه ها در سطح شهر در پیاده روها گذاشته شده است و امید است با طرح جدید كیوسك های مطبوعاتی هم به زیبایی شهرمان و هم به عرضه مطلوب نشریات كمك كنیم.

دکه های مطبوعاتی اردبل در گذر تاریخ

یکی از کلان شهرهای ایران و مرکز استان اردبیل در شمال غربی این کشور است. این شهر در قبل و پس از اسلام مرکز آذربایجان بوده است. شهرت و اهمیّت اردبیل تنها از آن جهت نیست که چند تن از پادشاهان ایران آن شهر را قرارگاه خود ساختند، بلکه از آن لحاظ است که سر حلقه فرقه صفویه، شیخ صفی‌الدین اردبیلی، از این جا برخاست و در همین‌جا به خاک سپرده شد. با ظهور شیخ صفی‌الدّین و خاندان صفوی، اردبیل اعتبار ویژه‌ای یافت، به طوری که این شهر در زمان تیمور، دارالارشاد و در زمان سلاطین صفوی با عنوان دارالامان از جایگاه خاصّ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی برخوردار گردید. حکومت صفوی بسیاری از هرج و مرج‌ها را که در ایران وجود داشت، برانداخت و یک حکومت دینی و مذهبی را پایه‌گذاری کرد که به گفته بسیاری از کارشناسان تاریخ، تشکیل دولت یکی از مهم‌ترین وقایع تاریخ ایران به شمار می‌آید.

با این مقدمه مطبوعات اردبیل در طول حيات صد ساله خود رقمي نزديك به 140 عنوان نشريه را تجربه كرد. اين تعدد مبين نياز طبيعي جامعه و توجيه غناي فرهنگي و هم چنين معرف اشتهاي سياسي و انديشه باز مردم منطقه مي باشد. بنابر این علاقه مندی به کارهای فرهنگی در اردبیل دارای سابقه طولانی است و این شهر ملقّب به دارالارشاد از اولین شهر های ایرانی است که دارای چاپ خانه و روزنامه بوده است ، به طوری که بنا به نوشته دایرة المعارف فارسی مصاحب، اردبیل در ردیف تهران، تبریز، اصفهان، شیراز، مشهد، رشت و ارومیه از جمله شهر های ده گانه ای است که زودتر از شهرهای دیگر چاپخانه در آن ها تأسیس شده است، یعنی در ایّامی که شهرهایی نظیر کرمانشاه، کرمان، همدان، کاشان، قزوین و ساری فاقد چاپخانه بوده اند.

نبودن یک تاریخچه دقیق و کامل از دکه های مطبوعاتی اردبیل در هیچ یک از کتاب های متعددی که درباره تاریخ مطبوعات و توزیع آن در این کشور انتشار یافته است، به طور کامل معرفی نکرده اند . و اطلاعات ما در این زمینه بسیار ناچیز می باشد . دکه های مطبوعاتی در طول تاریخ همیشه تکمیل کننده زنجیره گسترده و طولانی حوزه چاپ و نشر محسوب شده و کمک می کنند کالای فرهنگی به دست مصرف کننده نهایی برسد .

اما مقارن با آغاز نهضت مشروطیت ایران، به همت تنی چند از آزادی خواهان در این ولایت نشر می گشته از جمله اردبیل، که دو حزب به نام های "اتحاد" و "اتفاق" فعالیت داشته اند این احزاب نشریاتی برای آگاه سازی مردم اردبیل نشر می گشته و توسط افراد آزادی خواه به صورت سری توزیع می شده است . و نظام توزیع هدفمند و سامان دهی شده نبوده است .

در دوران سلطنت محمد علی شاه قاجار در اردبیل هر پانزده روز یک نشریه وزین به مدیریت فضل الله شیخ الاسلام زاده در 1326 هجری قمری در اردبیل منتشر می شده که در میان شخصیتهای سیاسی و مذهبی و دولتی های آن روز به صورت سفارشی توزیع می گردیده است . همچنین محل توزیع آن کاروانسرای حاج شیخ الاسلام زاده احتمالاً همان سرای حاج رحیم که مولف کتاب اردبیل در گذرگاه تاریخ نوشته شده است صحیح می باشد که تاجران و بازاریان از این محله جراید خود را تهیه می نمودند . جالب تر این که از سر لوحه چنین بر می آید که جراید اردبیل در خارج از کشور نیز خوانندگانی داشته به طوری که آبونه سالیانه آن که شامل صد نسخه بوده در کشور روسیه 4 منات، در کشور عثمانی 40 قروش و در کشورهای اروپایی 10 فرانک در کتاب تاریخ جراید و مطبوعات ایران تألیف محمد صدر هاشمی قید شده است.

در دوران سلطنت احمد شاه به پیشنهاد کار گزار اردبیل به مدیریت میرزا ابراهیم خان اعزاز السلطان جرایدی نشر می شده و این جراید در حجره ایشان میان افراد باسواد توزیع می شده است .

از اوایل سلطنت رضا شاه تا سالهای اول سلطنت محمد رضا شاه روزنامه منحصر به فرد در اردبیل انتشار و توزیع می شده است . مخصوصا در دوره پهلوی دوم توزیع نشریات همانند کیوسک های تعبیه شده برای راهنمایی و رانندگی در اردبیل به صورت محدود و در نقاط پر رفت و آمد این کیوسک ها تعبیه شده بود که جراید اردبیل در آن کیوسک ها قابل توزیع برای عموم مردم بوده است .

اما بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران به رهبری معمار کبیر انقلاب اسلامی ایران ، دکه ها مطبوعاتی بی شک از جمله مکان هایی است که شهروندان در طول روز شاید بار ها از کنار آنها رد می شوند ، برخی اوقات با سرک کشیدن به تیتر روزنامه ها آن را می خرند و برخی اوقات نیز بی تفاوت از کنار آنها می گذرند . در واقع دکه های مطبوعاتی علاوه براینکه نماد فرهنگی هستند ، سبب تشویق و ترغیب مردم و معرفی مطبوعات به جامعه می‌شود و به لحاظ ساختاری نیز باعث مطلوب‌تر شدن وضع رسانه‌ای اردبیل می‌شود.

با این توصیف متناسب با رشد جمعیت و افزایش جراید ، مکان های توزیع جراید در اردبیل افزایش یافت به طوری که در کل استان نزدیک به 100 دکه مطبوعاتی مجوز دار به فعالیت مطبوعاتی مشغول می باشند هر چند از رسالت اصلی خود خارج هستند ولی دکه های مطبوعاتی می توانند زیبایی خاصی به دپارتمان شهری بدهند چرا که صفحات و جلدهای رنگارنگ آنها فضای شادی را در ذهن عابر ایجاد می کند اما متاسفانه با تغییر کاربری این دکه ها نه تنها شاهد دور شدن آنان از فلسفه وجودیشان هستیم بلکه خود به مشکلی در مسیر عابران پیاده، ترویج ناهنجاری های فرهنگی و اجتماعی تبدیل شده اند.

وجود مدیریت های متعدد در اداره دکه های مطبوعاتی به مشکلی اساسی در مسیر ساماندهی این دکه های تبدیل شده است چرا که اداره بسیاری از دکه های موجود در دست صاحبان اصلی نبوده و افراد دیگری با اجاره کردن این دکه ها و برای امرار معاش و تامین هزینه های زندگی وارد این عرصه شده اند و دغدغه مطبوعاتی آنچنانی ندارند و برای تامین هزینه های اجاره و نگهداری آنها باید دست به فروش اقلام مختلف بزنند که این امر چالش هایی را به همراه دارد.

پی نوشت :

- محمدیان اردی ، حیدر (1381) : تاریخ مطبوعات اردبیل ، اردبیل : نشر نیک آموز .

- صفری ، بابا (1371) : اردبیل در گذرگاه تاریخ ، مجلدات 1-3 ، اردبیل : دانشگاه آزاد اسلامی اردبیل .

- پیکارد، رابرت جی (1378) : اقتصاد رسانه ها ، مفاهیم و مسایل آن ، ترجمه : داودحیدری، تهران: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها .

- مسجدی آرانی ، مصطفی (1391) : مقاله نگاهی به سیر تکوین سیستم توزیع نشریات در ایران ، روزنامه جام جم ، شماره 3535 ، بیست و ششم مهر ماه ، صفحه 14 .

منبع: تابناک
اشتراک گذاری
نظر شما
نام:
ایمیل:
* نظر:
* :
آخرین اخبار