دکتر بهرام نیک بخش
جامعه شناسی دانش بررسی علمی زندگی گروهیِ انسانها در تمامی زمینه های اجتماعی است. در این راستا، ورزش فوتبال، سرگرمی های ذهنی لازم را برای انسانی که از زندگی ماشینی و عقلانی به ستوه آمده فراهم می نماید. در تقابل پیروزی و شکست در میادین فوتبال، شادمانی و غم، عشق و نفرت، درد و رنج و شور و هیجان به اوج خود می رسد.
فوتبال، ازویژگیهای فرهنگی زیادی برخوردار است و میتواند در جامعه با حفظ این کارکرد، انسجام گروهی را به همراه داشته باشد. با اینحال، قدرت ِ فوتبال و اقدامات صنعت فرهنگ به حدی است که میتواند به کمک رسانه، به ابزاری برای سلطه و استیلاء در جامعه تبدیل شود و به واسطۀ این مقوله فرهنگی، زمینه برای کاهش فسادهای اخلاقی و برقراری همنوایی در سطح جامعه فراهم می آید.
فوتبال خود یک پدیده اجتماعی است و در جنبه های اجتماعی فوتبال همبستگی اجتماعی در مواقع نبرد به خصوص در بازیهای ملی دیده می شود. بنابراین در یک رابطه دو سویه می توان هم از تاثیر فوتبال بر ساختار اجتماعی سخن گفت و هم در تاثیر گذاری ساختار اجتماعی بر فوتبال. مثلاآنچه ما در استادیوم فوتبال تحت عنوان رفتارهای آشوبگرایانه می بینیم در حقیقت تنها بخش کوچکی از ان مربوط به خود فوتبال است بلکه بقیه آن مربوط به نابهنجاری ها و مشکلات خارج از دنیای فوتبال و در جامعه است. هر چقدر این ناهنجاریها بیشتر باشند، یعنی اینکه در ورزش فوتبال، چالش فرهنگی و یا "تأخر فرهنگی" وجود دارد.
حرفه ای شدن فوتبال را هم از همین منظر می توان تحلیل کرد. در کشور ما در بسیاری موارد این حرفه ای شدن به صورت ناقص و با تاخر فرهنگی –ورزشی صورت می گیرد و به همین خاطر در درون خود با فساد و نارسایهایی مواجه خواهد بود، چرا که وقتی سخن از حرفه ای شدن فوتبال به میان می آید بایستی به جنبه های فرهنگی، اقتصادی و مدیریتی آن نیز پرداخته شود.
به تعبیربوردیو، جامعه شناس فرانسوی میدان ورزش، میدانی است که در هر سمت آن نیروهایی در حال کنش های متقابل با هم و درحال اعمال قدرت بر هم هستند.یکی از این نیروها تماشاگران ورزشی از یک طرف و مدیران ورزشی از طرف دیگر است. در صورت عدم فرهنگ سازی در زمینه چگونگی تقابل های ورزشی و با نگاه موخرانه فرهنگی، بوجود آمدن خرده فرهنگ غلط وندالیستی در این میادین به هنگام برآورده نشدن انتظارات تماشاگران دور از ذهن نخواهد بود. بنابراین تماشا گران باكاربرد مواد منفجره، شكستن و خرد كردن اشياء در و بیرون از ورزشگاه، دگرگوني مدل پوشش، ازميان رفتن فاصله هاي اجتماعي و استفاده از واژه های رکیک، سعي در ساختار زدايي از وضعيت هاي رسمي در فرهنگ جامعه دارند.*
احساس لذت تماشای فوتبال تا حدی مورد پذیرش خواهد بودکه قواعد و قوانین گروهی را مجاز بشمارد. در این صورت فوتبال در جامعه دارای فونکسون ورزشی و جمعی است، ورزشی که از یک سو به خواسته های ما امکان بروز می‌دهد و از طرفی دیگر این خواسته ها را هنجارمند می سازد. فوتبال نوعی نبرد است که درهسته های درونی خود صلح و دوستی را ترویج می‌می نماید. مثلا جام جهانی فوتبال و یا برگزاری جام ملت ها در قاره های مختلف، میدان و بزنگاه ارزشمند ورزشی برای مانور و به نمایش گذاشتن صلح و دوستی در دنیای سیاست زده امروزی است. بنابراین حضور انبوه فوتبالیست و فوتبالدوستان از فرهنگ هاي متفاوت با پوشش ها،زبانها و نمادهاي گوناگون نشانه ای از معنا یافتگی نیاز به شادی اجتماعی در سطح دنیا و از بین رفتن فاصله مکانی، نژادی و غیره در این قالب ورزشی است.
دکتر بهرام نیک بخش
جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه
