به گزارش تابناک گیلان، آخرین چهارشنبه واپسین ماه سال در آستارا رنگ دیگری دارد و آیین های خاص متناسب با این مناسبت در آستارا به اجرا در می آید.
بر اساس رسمی دیرین در شمالغرب ایران و از جمله شهرستان آستارا ، در عصرگاه روزهای سه شنبه اسفندماه ، هر هفته جشنی برای استقبال از بهار بر پا می شود.
به گزارش خبرنگار ایرنا ، مردم همه مناطقی که به زبان ترکی آذربایجانی تکلم می کنند ، به طور معمول این جشنها را از اولین چهارشنبه اسفندماه معروف به یالانچی چرشنبه (چهارشنبه دروغین) شروع می کنند.
مراسم چهارشنبه در دومین چهارشنبه که به خبرچی چرشنبه (چهارشنبه خبرچی) ، سومین چهارشنبه که به کول چرشنبه (چهارشنبه خاکستری) و چهارمین چهارشنبه نیز که به گول چرشنبه (چهارشنبه گل) و یا اود چرشنبه (چهارشنبه آتش) معروف است ، ادامه می یابد.
علاوه بر این ، به اعتقاد مردمان این سرزمین ، عدد چهار اصل و ریشه طبیعت جاودانه است و با توجه به اعتقاد عمیق به چهار عنصر آب ، باد ، خاک و آتش در زندگی مردم ، اولین چهارشنبه را منسوب به باد می دانند و اعتقاد دارند در آن روز باد خواهد وزید.
دومین چهارشنبه ماه آخر سال نیز منسوب به خاک ، سومین چهارشنبه منسوب به آب و چهارمین چهارشنبه هم منسوب به آتش است.
هر کدام از این چهار چهارشنبه ماه آخر سال آیینهای مخصوص به خود را دارد که سه مورد از آن آیین ها هم اکنون در شهرستان هایی مثل آستارا فراموش شده ولی آیینهای ویژه چهارشنبه آخر سال که به اود چرشنبه (چهارشنبه آتش) و یا چهارشنبه سوری نیز معروف است ، همچنان با قوت برگزار می شود.
برخی از مردمان شهرستان آستارا با روشن کردن آتش در ساعات غروب روز سه شنبه این هفته (امشب) به استقبال بهار رفته و با سرخی آتش و گرمای آن ، گرم شدن زمین و رویش دوباره حیات و طبیعت را نوید می دهند.
هر چند که نام چهار چهارشنبه آخر سال با نام چهارشنبه گره خورده ولی مراسم آن در ساعات غروب روز سه شنبه برگزار می شود.
برگزاری این آیینها در ساعات پایانی روز سه شنبه حکمتی دارد که در هزار توی تاریخ گم شده ولی نشانه هایی می توان از علت دقیق آن به دست داد.
در سالهای دور که هنوز ساعت اختراع نشده بود ، مردم فواصل زمانی روز و شب را با طلوع و غروب آفتاب سنجیده و آغاز هر روز را از غروب روز قبل محاسبه می کردند.
به همین علت غروب روز سه شنبه جزو لحظات متعلق به چهارشنبه تلقی شده و از اولین دقایق روز چهارشنبه محسوب می شد و بر همین اساس ، آیینهای ویژه چهارشنبه نیز در اولین ساعات همان روز(چهارشنبه) بر پا می شد.
هر چند که آخرین چهارشنبه هر سال آیینهای ویژه مخصوص به خود را دارد و همه ساله با شکوه خاصی در شهرستان آستارا برگزار می شود ، ولی در چهارشنبه های دیگر ماه اسفند نیز برخی مردم علاقمند مراسم ویژه این ایام را نیز برپا می دارند.
آغاز تکم گردانی و روشن کردن آتش در غروب این روز از آن جمله آیین ها است و بر اساس رسم دیرین این روزها ، تکم گردانها به طور رسمی فعالیت آیینی خود را در آستارا آغاز کرده اند.
تکمچی ها و تکم گردانان در بین دو چهارشنبه آخر یعنی کول چرشنبه و اود چرشنبه می آیند و اشعارشان را خوانده و مژدگانی آمدن عید و فرا رسیدن نوروز را می گیرند.
تکم خوانی و تکم گردانی آیینی است که همواره در مناطق آذری زبان از جمله آستارا به عنوان سنتی ماندگار و منحصر به فرد در زمینه عید باستانی نوروز مورد توجه مردم بوده و با روش مخصوص خود به اجرا در می آید.
واژه تکم Takam از دو بخش تکه و م تشکیل شده است.
تکه در زبان ترکی به معنی بز نر قوی هیکل که همیشه در راس گله حرکت می کند و گله را به چراگاه و محلهای معین هدایت می کند و م ضمیر ملکی دوم شخص مفرد است و تکم در واقع به معنی بز نر من است.
تکم یک عروسک چوبی سنتی است و به کسی که این عروسک را بگرداند و همراه با شعر شیرین و آهنگین در شهر نوید آمدن نوروز را بدهد ، تکمچی می گویند.
تکم به خودی خود شاید فاقد ارزش باشد ولی افرادی که به آنها تکم خوان و یا تکم گردان می گویند با خواندن اشعار متناسب با عید و زندگی روزمره مردم به آن هویت خاصی داده اند.
تکم خوان ها معمولا از کوهستانها می آیند و اشعاری را درباره نوروز ، زایش و نوزایش طبیعت می خوانند و علامت مشخصه آنها نیز همین بز تزیین شده و تکم است.
تکم خوانی یک نمایش عروسکی و یکی از شاخه های فرهنگ شفاهی ما است که اگر نادیده گرفته شود به معنی نادیده گرفتن و پشت سر گذاشتن میراث فرهنگی خود ماست و نخستین نتیجه آن ، این خواهد بود که نسل آینده جایی پای محکمی برای گذاشتن نخواهد داشت.
معمولاً آیین های نمایشی از جوامع کشاورزی نشأت می گیرند و به همین علت بسیار با طبیعت همگون بوده و با صفا هستند.
آیین تکم خوانی هم که از جامعه روستایی و کشاورزی خطه آذربایجان سرچشمه گرفته ، متاسفانه با پیشرفت علم و تکنولوژی ، صنعتی شدن و گسترش شهرنشینی و در نهایت به علت فراهم نبودن بستر ارایه آن عقب نشینی کرده و در حال فراموشی است.
تکم گردان ها که مژده بهار را می دهند ، از مردم مژدگانی می گیرند ، آنها به این مژدگانی پای یا سهم می گویند و گرفتن آن را حق خودشان می دانند.
آیین تکم گردانی با ارزش گذاری مجدد ، بازشناسی و کاربردی کردن آن قابل احیا و گسترش است ولی لازمه این امر آن است که متصدیان امر فرهنگ احیای آن را برای خود وظیفه دانسته و فقط در روزهای نوروز به فکر احیا و استفاده از این آیین نیفتند.
تکم یک عروسک چوبی است که به قطر حدود 4 سانتیمتر ، طول 25 و عرض 12 الی 15 ساخته می شود و آن را آذین می کنند. این عروسک خاص مراسم نوروز در خطه آذربایجان است.
روی این عروسک چوبین را با مخمل یا پارچه هائی به رنگ قرمز می پوشانند و روی این پارچه را نیز با پولک ، زنگوله ، سکه و نیز پارچه های الوان و حتی آئینه تزیین می کنند.
تکم با قطعات پارچه ای رنگی آزین بندی شده مانند گلهای بهاری است که هر رنگ و گل این تکم معنای خاص خود را دارد. رنگ سرخ به معنی شادی و نشاط است.
این رنگ در فرهنگ آذربایجان خیلی مورد استفاده قرار می گیرد و به طوری که حتی لباس عروسهای این خطه در سالهای نه چندان دور سرخ رنگ بوده است.
گاهی تکم برخی از تکم چی ها به جای بز شتر است و شعرهایشان نیز با همین تغییر شکل تکم عوض می شود مثلاً:
آق دوه نون گوزلری /
یره گیرمز دیزلری
بو ایامین قیزلاری /
کبین کسر اوزلری
پس تکمچی ها گاهی به جای بز ، از شتر نیز استفاده می کردند ، چون اینها همه از نشانه های زندگی در طبیعت است و هر کدام از این حیوانات نیز به عنوان سمبلی از زندگی محسوب می شوند.
مهمترین بخش آیین تکم گردانی خواندن اشعار آن است، نمایش های آیینی ساختار نمایشی محکمی ندارند و ساختار نمایشی آنها بسیار ساده ، صمیمی و روان بوده و بیشتر بیانگر مفاهیم انسانی عصر خودشان است.
این نمایش ها به احتمال زیاد ادامه همان سرودهای ایران باستان هستند که مربوط به دوره هخامنشیان و قبل از آن است که به مرور زمان با تغییر شکل به ما رسیده است.
اشعار تکم خوانی از نظر ساختاری جزو ترانه های عامیانه محسوب می شود، اوزان و هارمونی آن با توجه به نیاز و مقتضیات زمان جابجا و عوض می شود و هر تکمچی یا تکم گردان با آزادی کامل اشعار این آیین را عوض کند.
در اشعار تکم خوانی گاهی اشعار مذهبی نیز به چشم می خورد ، این اشعار بر اساس مستندات موجود از زمان صفویه که بنیانگذار شعیه در ایران هستند وارد این آیین شده و اغلب در سالهایی که ایام نوروز با مناسبتهای مذهبی همزمان می شود از این اشعار مذهبی استفاده می شود.
تکم گردان ها این گونه آواز سرمی دهند:
بو تکه اویون ائدر
قوردونان قول بویون ائدر
یئغار ایرانئن دویوسون
چه پیشینین تویون ائدر
ترجمه: / این بز نر بازی می کند / با گرگ همراهی می کند / و دست برگردن او می اندازد / محصول برنج کل
ایران را جمع آوری می کند / و برای بزغاله اش جشن عروسی به پا می کند/
تکم آیینی است که چند روز مانده به چهارشنبه سوری اجرا می شود، بر اساس رسمی دیرین در شهرستان آستارا در اسفندماه هر هفته جشنی برای استقبال از بهار بر پا می شود و معمولا مردم این جشنها را در بین دو چهارشنبه آخر یعنی کول چرشنبه و گول چرشنبه می آیند و اشعارشان را خوانده و مژدگانی آمدن عید و فرا رسیدن نوروز را می گیرند.