زندگی طبقات اجتماعی موضوع محوری یک انتخاب

کد خبر: ۱۶۹۹۸۵

تاریخ انتشار: ۰۶ بهمن ۱۳۹۴ - ۱۰:۰۲ 26 January 2016

محمد زینالی اُناری

(کارشناس ارشد پژوهش اجتماعی)

طبیعی است که در جامعه یک سری آدم با تنوع و تفاوت وجود داشته باشد و البته طبیعی تر آن است که گروه هایی منافع و یا شرایط مشترک داشته باشند.

شکل گیری یک شهر با تجارب متنوع و کلیشه ای و در ورای این کلیشه ها، با موضوعات و مسائل اساسی زندگی صورت می گیرد و همه و همه در آستانه ی انتخاب نمایندگان سیاسی، گفتمان مردم قلمداد می شود. از درون همین گفتمان است که انسان هایی که بتوانند در راستای گفتمان مردم حرکت کنند، در راستای زندگی آنان و مسائلش قرار می گیرند.

دموکراسی یعنی صاحب شدن نمایندگی گفتمان زندگی روزمره ی مردم. اما این امر سخت است و گاهی پادگفتمان هایی از حواشی به میان آمده و حتی گفتمان خود مردم را به حاشیه می برند. کرسی هایی که می توان در آن سخن گفت، گفتمان سازی می کنند و گاهی کرسی هایی که مردم دارند، کم است و شاید در این میان گم شود.

رسانه هایی که می توانند حرف بزنند، کمتر از زبان مردم عادی سخن می گویند و زبان هایی که می توانند به راحتی در دهان بچرخند، عمدتاً از آن مردم نیستند. در همه ی سالهای اخیر، بروکرات ها و تکنوکرات ها یا نمایندگان گفتمان های دولت- صنعت با کرسی ها و درآمدهایی که دارند، فضای گفتمانی را به نفع خود مصادره نموده و سخن مردم را به حضیض برده اند و خود اوج گرفته اند.

به همین خاطر نمایندگان، بیشتر به موضوعاتی غیرسیاسی و یا شبه سیاسی پرداخته اند و یا قانون هایی که کمتر به زندگی روزمره ی مردم و حقوق اولیه شان مربوط است در اولویت قرار گرفته است. چالش های شبه حزبی در غیاب احزاب، در مجلس کوران کرده اند و چنین و چنین تا این که مسائل واقعی زندگی مردم از این میان رخت بربسته است. البته این گفتمان ها عملاً ضد زندگی نیستند، بلکه تفسیر بروکرات ها و تکنوکرات ها حتی در قالب های فرهنگی و سیاسی باز هم انگاره ی مسائل خود مردم را دارند ولی از زاویه ی خودشان و نه صرفاً مفید، به گونه ای که امروز نتیجه اش مشهود است.

حال باید گفت زبان مردم، چیست و سوالشان و مسائل شان چیست؟ این که شخصی بخواهد بگوید "این که من می گویم واقعیت زندگی مردم است"؛ صراحت و صحت ندارد. همین مقاله هم تفسیری است و برای شنیدن حرف مردم و فراتر از آن، شنیدن مسائل مردم باید اندیشمندان علم سیاست در شهر تحقیق کرده، زبان مشترک مردم را به اهتزاز در بیاورند.

کجا چنین شده است؟ آیا ورود محققانه وجود داشته است؟ آیا اصلا همین مطبوعات خودمان توانسته اند از مردم هم بگویند؟ کدام رسانه ای به سراغ مردم و سخن ایشان رفته است [i]؟ آنها که به قول خودشان رکنی از دموکراسی اند، واقعاً حرفه ای عمل کردند؟

آری برای راهکار داشتن لازم است تلاشی محققانه برای شهود و همدلی با سخن مردم کرد و این از راه نگاه به ایستایی و تحلیل وضعیت زندگی طبقات اجتماعی تا حدی ممکن است. نخستین چیزی که در مورد طبقات مردم می توان گفت، گروه زیادی از مردم اردبیل در نیم قرن اخیر در این شهر ساکن شده اند، یا به دنیا آمده اند و یا مهاجرت کرده اند. نقشه ی اردبیل قدیم، از چهار راه و دروازه قنبلان بیشتر نبود [ii].

بلی، تقریباً اردبیل امروزی در نیم قرن اخیر به وجود آمده است، با این حال بخشی از مردم زودتر مهاجرت کرده اند و بخشی دیرتر. از این رو طبقات متوسط عمده ی متخصین فنی و خدماتی را شکل می دهند و در کنارشان حاشیه نشینان و قبایل شهرنشین هستند که با جمعیت انبوه شان به این بخش ها تنه می زنند.

دو گروهی که می توانند در انتخابات و حقوق مورد نیازشان اهمیت داشته باشند، این جمعیت هستند. با این حال جمعیتی هم هستند که محیط زیست را از دست پولهای خود به ستوه رسانیده و به انواع معامله ها و تخریب فضاها دست زده اند [iii].

در عین حال عده ای از مردم هم به خاطر تأخر در مهاجرت شان به شهر و پیوستن به گروه های مرکزی و پایدار شهر، ناموفق بوده و هنوز در خانه های کوچک و حاشیه های نامناسب شهری و در میان انبوه آسیبهای اجتماعی زندگی می کنند [iv]. این در حالی است که در سالهای اخیر، شهرکهای بسیاری به مدد فعالیت های عمرانی شدید دولت ها ساخته شده و خانه های خالی زیادی مأمن آسیبهای اجتماعی هستند.

با این حال همین حاشیه نشینی و رواج گفتمان قبیله های همسایه شده در شهر به دغدغه هایی بیش از طبقه ی متوسط شهری رسیده و موجب شده است تخصص در شهر در حداقل ترین اهمیت باشد. تا جایی که صدای بسیاری از کارشناسان در آمده و اظهار می کنند که : "چه کسی هست که در جای خودش کار کند؟" به راستی آیا به این مسائل توجه می شود؟ یا مجدداً همه سعی می کنند الگوی قدیمی [v] شیوه ی مردم داری و امتیاز دادن به ریش سفیدان و قومیت ها را در پیش گرفته و از همین خلأها برای تشکیل دادن ستادهای خود راه جویند؟

در بسیاری از اوقات، طبقه ی متخصص شهرنشین و قدیمی، نیازمند به بحثهای چالشی و همراه با شفاف سازی کسانی هستند که به قصد نمایندگی آن ها وارد فضای انتخاباتی می شوند، اما آیا چنین رویکردی در سیستم انتخاباتی وجود دارد؟ کدام گروه یا طیف نشسته اند و مرامهای سیاسی و اقتصادی شان را به صورت مکتوب به مردم ارائه کرده اند؟ اگر حزب سر و سامان ندارد و قالبی سرراست برای چنین چیزهایی نیست، خودمان که ادعای تمدن و حسینی بودن داریم، چرا نتوانسته ایم مثل این همه مجلس تعزیه یک گفتگوی رسمی برای شنیدن عقلانیت های مدعیان داشته باشیم؟ داوطلب نمایندگی می تواند بگوید راه و رسم او برای حل مسائل چیست و آیا مانند عقل کل ها همه چیز را می داند یا به طور اعجاب انگیزی نیازمند راه اندازی گفت و گوهایی با متخصصین شهر است؟

همین طبقه متوسط شهر هستند که سالها است گاهی نمایندگان را با بیش از صدهزار رای انتخاب می کنند البته گاهی رای پرشور می دهند و گاهی به خاطر دستکاری ذهن مردم و اشباع اعتماد آن ها، شرایط طوری می شود که رأی ها لنگ لنگان به صندوق بیفتد.

بدیهی است میزان شفافیت نمایندگان از این که بگویند مثلا به چپ و اقتصاد دولتی کمک می کنند و عقده های ضد امپریالیستی دارند یا راست و طرفدار بازار آزاد بوده، با جهانی شدن اقتصاد ایران موافق هستند؟ این قبیل سوالات در ذهن مردم طبقه متوسط و متخصصین شهر اگر چه به صورت سطحی و خفیف، اما همواره تأثیر داشته است [vi].

امروز دیگر این شهر آن شهر قدیمی نیست که چند نفر پزشک خارجی داشت، دیگر این شهر حتی در حوزه ی زنان و حتی کارگران هم پر از لیسانسیه هست. بهتر است کسانی که می خواهند رای مردم و دیدگاه آن ها و دردهای شان را نمایندگی کنند، حتی بگویند در حوزه ی زنان چه دیدگاهی دارند و خود را در پشت آرا و نظرات دیگران مخفی نکنند. بقیناً بسیاری از مشکلات امروزی، ناشی از سیاست های مبهم نمایندگان و مسئولین و عدم صراحت گویی از خط و مشی اقتصادی شان است. به عنوان مثال یک دور کارخانه سازی می شود و دور دیگر کارگران آن بیکار می شوند [vii].

دست آخر نماینده می تواند زوال شهرنشینی و در واقع عدم شکل گرفتن شهرنشینی سرراست و سالم که میراث فرهنگی [viii] اش از بین رفته و حتی ارزشهای فرهنگی [ix] خاصی هم در آن شکل نگرفته [x]، را با مردم در میان گذاشته، برای این که چرا این قبیل موضوعات در سالهای گذشته مهم یا نتیجه مند نبوده است، تحلیل و تصمیم خود را ارائه دهد. همین میراث های معنوی و طبیعیاند که می توانستند به امروز صورت صنایع فرهنگی و هنری در این استان و به صورت ارزشهای تولیدی اسباب اشتغالزایی بسیاری از جوانان را فراهم کنند [xi].

اما مشاهده می شود بیش از گفتگو کردن در این موارد، افراد متکی بر بر پدرسالاری و کدخدامنشی محلی و تضعیف رای طبقه متوسط بوده و گفتمان مردم را اهمیت نمی دهند. از این رو برای این که اعتماد مردم به نظام خدشه دار نشده و دست آورد خون هزاران شهید را پاس بداریم، داوطلبان نمایندگی باید بتواند مردم را با اعتماد و حقیقت گویی از آرائشان به سوی خود بکشند و دنبال شگردهای تبلیغاتی اعم از ملاقات با سرکرده ی محلات و قبایل، خلق ژست های جذاب برای پوستر و ... نگشته و از قبل آن دنبال دور زدن متخصصین و نخبگان شهر نباشند.

توضیح: منابع برای گزارشهای تکمیلی محقق در ذیل آمده است.

[i] چه کسانی نشریات محلی را تبدیل به پاکت کردند؟ ایسنا منطقه اردبیل، هفدهم خرداد 1394

http://ardabil.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=15115

[ii] میراث کهن الگویی شهر اسلامی اردبیل، مجله تخصصی انجمن انسان شناسی و فرهنگ

http://anthropology.ir/article/26071

[iii] غازهای دهکده‌ی «حیران« در انتظار معامله لانه شان هستند، مجله تخصصی انجمن انسان شناسی و فرهنگ

http://anthropology.ir/article/30236

[iv] جامعه شناسي حاشيه نشيني: بررسي قوم نگاري تفسيري از حاشيه نشيني شهري در منطقه آراز علي اردبيل، مجله تخصصی انجمن انسان شناسی و فرهنگ

http://anthropology.ir/article/29940

[v] بازسازی روحیه ی پدرسالاری در شهر امروزی، مجله تخصصی انجمن انسان شناسی و فرهنگ

http://anthropology.ir/article/30406

[vi] اقتصاد سیاسی نه شرقی نه غربی، پایگاه خبری تحلیلی کلید ملی