ورزش پهلوانی و زورخانه‌ای نماد فرهنگ ایرانیان و بیانگر تاریخی کهن و غنی است که در این عرصه همدان نیز یکی از قطب‌های ورزش پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای کشور محسوب می‌شود.
مردم قدیم کوچه و بازار بر این باور بودند که گرد و غبار زورخانه‌ها مقدس و شفابخش است و اعتقاد عجیبی به ورزش پهلوانی داشتند اما در روزگار ما این ورزش ملی مذهبی کم‌کم به دست فراموشی سپرده می‌شود.
به گزارش فارس ؛ ورزش زورخانه‌ای به عنوان ورزش ملی، مذهبی و سنتی ایرانیان به شمار می‌رود؛ این ورزش باستانی در همدان بیش از 300 سال قدمت دارد و استان همدان به خاطر وجود پهلوانان بزرگی همانند علی‌میرزای همدانی، احمد کوهکش، فیله همدانی و... سرآمد است.
قدیمی‌ترین زورخانه همدان هم زورخانه سعادت نام دارد که در محله پل یخچال همدان (ابتدای خیابان بوعلی) بنا شده است.
آری...؛ شاید این تمام اطلاعات جوانان امروزی از گذشته ورزش باستانی در همدان باشد، گذشته‌ای که به اندازه یک تاریخ در دل خود حرفهای نگفته دارد. متأسفانه این ورزش امروزه رفته رفته در میان جامعه ما غریب و غریب‌تر می‌شود.
اهمیت بیش از حد به رشته‌هایی مانند فوتبال و...، ورزش باستانی و زورخانه‌ای را در معرض بی‌توجهی محض قرار داده است.
انگار سوژه‌های بی‌اخلاقی در فوتبال و حواشی‌های مجاور آن بیش از ویژگی‌های مردی و مردانگی ورزش زورخانه‌ای اهمیت یافته و کمتر کسی سراغ این رشته مردپرور می‌رود؛ شاید با ادامه همین روند اندک ورزشکاران این رشته نیز دچار سرخوردگی شوند.
بسیار تلاش کردیم تا در قدیمی‌ترین زورخانه همدان پای صحبت بزرگان بنشینیم و خاطره‌های شیرین آنها از فضای حاکم بر گودهای پهلوانی را مرور کنیم که متاسفانه مالکان خصوصی این زورخانه برمبنای اختلاف بین ورثه، قفل زورخانه را برای ما باز نکردند.
به سراغ دومین زورخانه قدیمی شهر رفتیم که دیگر آنجا هم شباهتی به گود زورخانه نداشت.
درست چند وقت پیش بود که به سبب شنیدن خبر تخریب این زورخانه توسط شهرداری همدان دلمان به حال این ورزش سوخت؛ ورزشی که سابقه‌اش به مراتب کهن‌تر از دیگر رشته‌های استان است.
استان و شهر همدان در دیرباز زورخانه‌های زیادی را در دل خود داشته که در حال حاضر تنها چهار زورخانه فعالیت دارند که دو مورد از این گودها تازه‌ساخت بوده و مربوط به دانشگاه‌های بوعلی و آزاد اسلامی است.
شاید بتوان این جمله را با صراحت بر زبان آورد که چندان خبری از این ورزش معنوی نیست؛ ورزش باستانی بیشتر به عنوان یک نماد، آن هم در بعضی جشن‌ها و افتتاحیه‌ها نمود می‌یابد، در صورتی که این ورزش در دوران گذشته گل سرسبد تمام ورزش‌ها بوده و منش پهلوانی را به جامعه عرضه می‌کرده است.
ورزش پهلوانی و زورخانه‌ای نماد فرهنگ ایرانیان و بیانگر تاریخی کهن و غنی است که در این عرصه همدان نیز یکی از قطب‌های ورزش پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای کشور محسوب می‌شود.
حال این ورزش که میراث نیاکان ما به شمار می‌رود در حال فراموشی است، والدین به جای سپردن فرزندان خود به گود زورخانه و آموزش مرام پهلوانی و مردانگی به دنبال ثبت نام کودک خود در مدارس فوتبال و یا ورزش‌های رزمی هستند و با این شرایط ورزش یادگار اجداد ما به انزوا نزدیک‌تر می‌شود و باید دید آینده مبهم این ورزش چه خواهد شد.
امید می‌رود که مسئولان دستگاه ورزش استان و حتی مدیران ارشد همدان با برنامه‌ریزی‌های دقیق به فکر احیای دوباره این ورزش و رسم پهلوانی به جا مانده در گود زورخانه‌ها باشند تا شاید دوباره صدای زنگ و ضرب در کوچه پس کوچه‌های شهر شنیده شود.
پهلوانان در زمان قدیم مورد تحسین همگان بوده‌اند
در همین راستا پای صحبت پیشکسوتان و مسئولان هیئت ورزش‌های زورخانه‌ای و کشتی پهلوانی نشستیم تا از گذشته‌های این ورزش شناخت بهتری پیدا کنیم.
رئیس هیئت ورزش‌های زورخانه‌ای و کشتی پهلوانی همدان با اشاره به پیشینه این ورزش در همدان اظهار داشت: ورزش باستانی در همدان بزرگان زیادی را داشته، به طوری که پهلوان در همدان فردی شایسته و به علت داشتن صفات حسنه پهلوانی مورد احترام همگان بوده است.
مهدی پویافر ادامه داد: اگر نگاهی به عناوین کوچه پس کوچه‌های قدیمی همدان کنیم این مسئله مورد تاکید قرار می‌گیرد که در این شهر برخی مکان‌ها وجود دارد که دلیل بر بزرگواری و صفات عالیه پهلوانان این دیار است.
وی گفت: از این مکان‌ها می‌توان به محله پیر گرگ، پل پهلوان، قنات پهلوان ماصاق و... اشاره کرد.
رئیس هیئت ورزش‌های زورخانه‌ای و کشتی پهلوانی همدان، پهلوانان نامی این شهر را شناسنامه این ورزش در همدان عنوان کرد و افزود: همدان زادگاه پهلوانان و بزرگ مردان نظیر علی‌میرزای همدانی، فیله همدانی، احمد کوهکش، سید احمد بطائی، پهلوان گودرزی، پهلوان قیاسی، پهلوان سید میرزاآقا سجادی، محمدقاسم بکتاش تویسرکانی و عزت‌الله بیات است.
وی تاکید کرد: پهلوان علی میرزای همدانی صاحب بازوبند پهلوانی بود؛ او ورزشکار عاشقی بود که دل در کمند زورخانه و ورزش باستانی سپرده بود و دلاور زورخانه‌های کولانج و بنه بازار و شیشه‌گران بود.
پویافر ادامه داد: این پهلوان همدانی در سال 1205 در حصار همدان به دنیا آمد و بعد از سپری کردن دوران کودکی خود به کار زراعت مشغول بود که بعدها راهی بازار شد.
وی با نام بردن از خصایص این بزرگ مرد همدانی گفت: علی‌میرزا منش پهلوانی، فروتنی، مروت و شجاعت داشت و از آداب جوانمردان برخوردار بود.
رئیس هیئت ورزش‌های زورخانه استان همدان ادامه داد: پهلوان علی‌میرزا در سن 60 سالگی پهلوان ایران شد و تا سن 95 سالگی ورزش باستانی را ترک نکرد و بیش از یکصد سال زندگی کرد.
وی گفت: پهلوان علی‌میرزا در سن 60 سالگی پهلوان ایران شد و هرگز از حقوق و مستمری بازوبند پهلوانی که حق مسلم وی بود استفاده نکرد و در همه عمر از ثمره کار و کوشش خود امرار معاش می‌کرد.
پویافر تصریح کرد: این آزادمرد تا سن 95 سالگی ورزش باستانی را ترک نکرد و بیش از یکصد سال زندگی کرد و در سال 1310 دار فانی را وداع گفت.
وی در ادامه پهلوان فیله همدانی را شناسنامه پهلوانان همدانی نامید و خاطرنشان کرد: بی‌شک پهلوان فیله همدان نام‌آوازه‌ترین پهلوان همدانی بوده که در دوره ایلخانی در همدان زندگی می‌کرده است.
پویافر گفت: پهلوان فیله همدانی در یک مسابقه کشتی پهلوانی بعد از شکست دادن سی و اندی از مغول‌ها دست آخر برابر اوکتای‌خان پسر چنگیز مغول وارد گود شد که در نهایت وی را هم شکست داد.
وی تاکید کرد: در نهایت این پهلوان همدانی با پشت کردن به 500 اسب و بالش پر از سکه طلا و همچنین زیباترین دختر مغول، به زندگی پهلوانی خودش ادامه داد.
زورخانه‌ها مکتب پهلوانی و همچنین مردی و مردانگی است
دبیر هیئت ورزش‌های زورخانه‌ای و کشتی پهلوانی استان همدان نیز با اشاره به فضای حاکم بر زورخانه‌های قدیم اظهار کرد: زورخانه از چنان قداستی برخوردار بود که هیچ کس بدون وضو وارد آن نمی‌شد.
لطف‌الله خاکساری گفت: ورزشکار برای ورود به زورخانه دست به سردرب ورودی زورخانه می‌زند، دست خود را بوسیده، سپس وارد می‌شد.
وی ادامه داد: زورخانه و گود آن به عنوان کانون مردی و مردانگی بود که پهلوانان بسیاری را پرورش و تقدیم جامعه کرده است.
این پیشکسوت تصریح کرد: ورزشکاران باستانی‌کار دوری از کبر و غرور، توجه به فروتنی، دستگیری از همنوع، رادمردی و خشوع در برابر پروردگار را همواره مشق می‌کردند.
دبیر هیئت ورزش‌های زورخانه‌ای و کشتی پهلوانی استان همدان سخنان خود را به آداب و رسوم زورخانه‌ها کشاند و گفت: زورخانه به عنوان یک مکان مقدس، رعایت ادب و متانت در آن حاکم بود به طوری که بی‌احترامی و سخنی بی‌جا در آن جای نداشت.
وی ادامه داد: گود مقدس زورخانه چندضلعی یا دایره شکل است، ضلع و کمان پشت به مرشد جای قرار گرفتن سادات بود و در حقیقت برای سادات حاضر در گود حرمت و احترام ویژه‌ای قائل بودند.
خاکساری بیان داشت: افراد حاضر در زورخانه همیشه سعی می‌کردند در گود فردی از سادات علوی حضور داشته باشد حتی اگر یک پسربچه باشد زیرا عقیده بر این بود که سادات برکت گود زورخانه هستند.
دبیر هیئت ورزش‌های زورخانه و کشتی پهلوانی تاکید کرد: در گذشته اکثر زورخانه‌های همدان دارای چاه آب با حوضی کوچک بودند و ورزشکاران پیش از شروع ورزش خود در آن وضو می‌گرفتند تا با وضو وارد گود شوند.
وی ادامه داد: در همدان نوشیدن قندداغ (آب گرم با قند) رواج داشت و هنوز هم در برخی از زورخانه‌ها دیده می‌شود و از حبه قندهای اضافی در سینی‌های کوچک مردم به عنوان تبرک با خود به منزل می‌برند.
خاکساری با بیان اینکه مردم همدان در قدیم بر این اعتقاد بودند زورخانه شفابخش است، گفت: درخواست از مرشد برای شفای بیمار بارها و بارها مشاهده می‌شد.
باید گفت هدف ورزش باستانی تنها برای تقویت جسم نیست، بلکه ورزشی است که نقطه سرآغازش اخلاقیات است و ورزشکارانش برای پیمودن مسیر حرفهای شدن باید راه رسیدن به صفات اخلاقی و انسانی آن را طی کنند.
ای کاش خانواده‌های ایرانی و مسئولان با کمی تامل به این نتیجه برسند که ورزش زورخانه‌ای می‌تواند به نوعی با فرهنگسازی، منش از بین رفته پهلوانی و مردی و مردانگی را به جامعه برگرداند.
پس به پاخیزید که زمان را خیلی از دست داده‌ایم و راه طولانی تا رسیدن با مقصد در پیش داریم.
