سرماخوردگی چطور به سراغ ما می‌آید؟
سرماخوردگى یک عفونت دستگاه تنفسى فوقانى است. شما ممکن است پس از ابتلا آبریزش بینى، گلودرد و سرفه داشته باشید یا اینکه آبریزش از چشم، عطسه‌کردن و احتقان بینى آزاردهنده شما را کلافه کند. ممکن است هم همه این علائم با هم ایجاد شود. دکتر جلال خادم، متخصص گوش، حلق و بینی با گفتن این جملات ادامه می‌دهد: شما هربار ممکن است به یک نوع سرماخوردگی با یکسری از علائم مبتلا شوید و دلیل آن این است که بیش از ۲۰۰ویروس مختلف ایجاد‌کننده این بیماری هستند و باعث تفاوت در علائم سرماخوردگى می‌شوند.
وی ادامه می‌دهد: هر فرد بزرگسالى احتمال دارد ۲ تا ۴بار در سال به سرماخوردگى مبتلا شود. کودکان به‌ویژه در سنین پیش از مدرسه به طور طبیعی بین ۵ تا ۹بار سالانه سرما مى‌خورند و ابتلا به آن در کودکانى که به مهدکودک یا مدرسه می‌روند، شایع‌تر است.
انتقال آلودگی از فردی که سرماخوردگی دارد
دکتر خادم تاکید می‌کند: اگرچه سرماخوردگى از طریق عطسه و سرفه انتقال‌پذیر است اما دست‌دادن با شخصى که سرماخورده است یا استفاده از وسایل مشترک مثلاً حوله، تلفن و... نیز باعث انتقال بیمارى مى‌شود. بعد از این تماس هنگامى که دست آلوده‌شده‌تان را به چشم‌ها یا بینى‌تان مى‌زنید، ویروس وارد بدن مى‌شود.
این متخصص به شهروندان توصیه می‌کند اگر سرماخوردگى بیش از این مدت طول بکشد به پزشکتان مراجعه کنید تا مطمئن شوید که عفونت ثانویه باکتریایى در ریه‌ها، حنجره، ناى، سینوس‌ها یا گوش‌هایتان وجود ندارد.وی گذراندن بیشتر اوقات در فضاهاى دربسته و در تماس نزدیک با افراد دیگر در طول پاییز و زمستان، قرارگرفتن در معرض استرس‌هاى روانى و داشتن آلرژى که مجارى بینى را گرفتار کند از عوامل مهم زمینه‌ساز ابتلا به این بیماری برشمرد.
چه وقت به مطب پزشک سربزنیم؟
گرچه ممکن است با آن سرعتى که شما انتظار دارید علائم بیمارى ناپدید نشود، معمولا سرماخوردگى در کمتر از یک هفته روبه بهبودی می‌رود. در‌صورتى‌که تب بیش‌از ۳۹درجه داشتید یا احساس کردید علائم در حال بدترشدن هستند به پزشک مراجعه کنید.
تب بالا به همراه درد بدن و ضعف شدید ممکن است نشان‌دهنده ابتلا به آنفولانزا و نه سرماخوردگى باشد. همچنین اگر علائم بیمارى پس از ۷ تا ۱۰روز تخفیف نیافت یا اگر یک عارضه مزمن تنفسى دارید که سرماخوردگى آن را تشدید کرده است به پزشک مراجعه کنید. سرماخوردگى در کودکان باعث بدحالى بیشتر مى‌شود و اغلب ممکن است دچار عوارض بعدى آن مانند عفونت چرکى گوش شوند. در صورتى که کودکتان علائمی همچون تب ۳۹درجه یا بالاتر، لرز یا تعریق، تبى که بیش از ۷۲ساعت طول مى‌کشد، تهوع یا درد شکم، خواب‌آلودگى غیرمعمول، سردرد شدید، اشکال در تنفس، گریه مداوم و درد گوش داشت بهتر است او را به پزشک متخصص کودکان نشان دهید.
سرماخوردگی چه فرقی با آنفلوآنزا دارد؟
سرماخوردگی معمولا خفیف‌تر است، در‌حالی‌که آنفلوآنزا علائم شدیدتری دارد. هنگام سرماخوردگی علاوه بر احساس خستگی، عطسه و سرفه می‌کنید و آبریزش بینی دارید. ممکن است تب نداشته یا تب پایینی داشته باشید. مثلا فقط یک یا ۲درجه بالا تر از حد طبیعی. هچنین ممکن است کوفتگی عضلانی یا سوزش گلو، اشک ریزش وسردرد هم داشته باشید.
اما آنفلوآنزا ناگهان شروع شده و بسیار آزاردهنده است. شما احساس ضعف و خستگی می‌کنید و تب دارید. علائـــم دیگر شامل سرفه‌های خشک، آبریزش از بینی، لرز، درد عضلانی، سر درد شدید، درد چشم و گلودرد می‌شود. مدت زمان بیشتری طول می‌کشد تا آنفلوآنزا کاملا خوب شود اما در سرماخوردگی این مدت کوتاه‌تر است.
سرماخوردگی مزاج گرم و سرد دارد
دکتر ملیحه متوسلیان، متخصص طب سنتی درباره بیماری سرماخوردگی در طب سنتی می‌گوید: اهمیت این بیماری و انتخاب روش درمان آن به این است که شما حتما باید مزاج بیمار را درنظر داشته باشید و براساس آن دارو تجویز شود. از سوی دیگر خود بیماری سرماخوردگی هم مزاج سرد و گرم دارد که افراد عادی از آن مطلع نیستند. وی ادامه می‌دهد: آنچه در طب رایج به نام سرماخوردگی مشهور است در طب سنتی، زکام و نزله نامیده می‌شود که آبریزش بینی نشانه همان زکام است و درمان‌های مخصوص به خود را دارد.
این متخصص طب سنتی تاکید می‌کند: مزاج سرماخوردگی معمولا در روزهای اول گرم است و بتدریج با طولانی شدن به سمت سردی می‌رود که باید بر مبنای آن دارو مصرف کرد اما افراد بدون در نظر داشتن این موارد هر داروی گیاهی را که دیکران توصیه کرده‌اند، مصرف می‌کنند.
این متخصص یادآور می‌شود: به همین جهت است که فرد سرماخورده دچار دوره‌های طولانی‌مدت بیماری شده و سرماخوردگی‌اش بهبود پیدا نمی‌کند. زیرا ممکن است یک بیمار با خوردن فلفل بهبود پیدا کند و دیگری با مصرف ختمی‌خبازی و سردی‌ها.
دوره درمان با آنتی‌بیوتیک را کامل کنید
کانون مسئولین فنی و دانشجویان انجمن داروسازان خراسان رضوی دستورالعمل‌های مفیدی برای پیشگیری از ابتلا به سرماخوردگی و بهبودی سریع‌تر به شهروندان داشته‌اند که در اینجا به آن‌ها اشاره می‌کنیم. یکی از اشتباهات متعدد و در عین حال خطرناکی که بین مردم رواج پیدا کرده استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های قوی و وسیع‌الطیف، به محض بروز علائمی مانند آبریزش و سوزش گلوست. در‌حالی‌که درصد اندکی از گلودردها باکتریال هستند و نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک دارند که نوع و مقدار مصرف آن باید حتماً توسط پزشک برای شما تجویز شده و توسط داروساز توضیح داده شود. اگر با توجه به نظر پزشک، بیمار دچار عفونت باکتریال شده بود و نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک داشت ضروری است که:
١- آنتی‌بیوتیک باید سر ساعت مشخص مصرف شود. آنتی‌بیوتیک‌ها معمولاً ۶، ٨، ١٢ یا ٢۴ ساعتی هستند.
٢- دوره درمان با آنتی‌بیوتیک‌ها، مدت زمانی است که باید آن دارو مصرف شود تا به پاسخ درمانی کامل برسد. این مدت زمان بر اساس نوع آنتی‌بیوتیک و نوع عفونت متفاوت است و توسط دکتر داروساز در داروخانه به شما گفته خواهد شد و باید حتی با وجود بهبودی، این داروها را تا پایان این مدت زمان مصرف کنید.
٣- بعضی از آنتی‌بیوتیک‌ها باید همراه با غذا و بعضی دیگر باید با معده خالی مصرف شوند تا بهترین نتیجه حاصل شود. به توصیه های دکتر داروساز در رابطه با نحوه صحیح مصرف داروها توجه کنید.
۴- اگر از داروهای دیگری به طور هم زمان استفاده می کنید، با دکتر داروساز خود در میان بگذارید تا تداخلات آن‌ها با آنتی‌بیوتیک و داروهای جدید تجویز شده، بررسی شود.
اگر سرماخوردگی به سراغ شما آمد
شستشوی بینی و حلق با سرم شستشو برای رقیق ساختن خلط مجاری تنفسی و کاهش چسبندگی مخاطی مفید است.
استفاده از بخور اکالیپتوس در منزل که ضد ویروسی بسیار عالی است، توصیه می‌شود.
مصرف مواد غذایی و برخی داروهای مکمل و تقویت‌کننده سیستم ایمنی موثر است که می‌توانید این داروها را با نظر پزشک یا راهنمایی دکتر داروساز از داروخانه تهیه کنید.
در کودکان زیر ٢سال به محض بروز تب، به پزشک مراجعه کنید و هیچ‌گاه خود‌سرانه برای آن‌ها دارو تجویز نکنید.
شستن دست‌ها بهترین و کارآمد‌ترین راه برای پیشگیری از ابتلا به سرماخوردگی است. دست‌ها باید حدود ٣٠-١۵ثانیه با آب و صابون شسته شوند. قبل از صرف غذا و بعد از سرفه یا عطسه، شستن دست‌ها توصیه می‌شود.
حفظ فاصله مناسب از بیماران مبتلا به سرماخوردگی و کنترل استفاده از وسایل شخصی نیز می‌تواند در جلوگیری از ابتلای افراد در تماس با بیمار بسیار موثر باشد.
در هنگام شروع علائم سرماخوردگی یا در طول دوره بیماری، استفاده از یک لیوان مخلوط دم‌کرده دارچین یا سیاه‌دانه به همراه یک قاشق عسل و یک عدد لیموترش به صورت ۴-٣لیوان در روز، برای تقویت سیستم ایمنی بدن، بهبود سریع‌تر بیماری و رفع تقریبی علائم بسیار مفید و موثر است.
همچنین استفاده از عصاره گیاه اکیناسه(Echinacea= سَرخارگُل) در ابتدا یا طول دوره بیماری و همچنین برای پیشگیری از عفونت می‌تواند بسیار موثر باشد. گیاه اکیناسه از قوی‌ترین ترکیبات گیاهی برای تقویت سیستم ایمنی بیماران بوده و تا حد زیادی از بروز عفونت‌های مکرر جلوگیری می‌کند.
برای کاهش درد و التهاب گلو می‌توانید از دم‌کرده گیاه گل‌ختمی یا قرص‌های مکیدنی آن استفاده کنید.
استفاده از مرکبات و فرآورده‌های ویتامین ث ( البته با تعیین مقدار اثر بخش مناسب توسط دکتر داروساز یا پزشک) می‌تواند در بهبود سریع‌تر بیماران موثر باشد.
در صورت ابتلا به سرماخوردگی یا هر عفونت تنفسی دیگری، برای کاهش ابتلای اطرافیان به بیماری، از ماسک استفاده کنید. ماسک‌ها باید حداقل روزی ٢بار تعویض شوند.
نسخه‌های گیاهی خانگی برای بهبود سرماخوردگی
آویشن دم کنید: آویشن سرشار از «فنول» است برای همین یک ضدعفونی‌کننده موثر است که با بیماری‌های مجاری تنفسی مقابله می‌کند. متخصصان معتقدند که این گیاه در درمان التهاب مجاری تنفسی بسیار موثر عمل می‌کند. دو قاشق چای‌خوری آویشن را در یک فنجان آب جوش ریخته و اجازه دهید به مدت ١٠دقیقه دم بکشد. محلول را صاف کنید و روزانه سه مرتبه از این دم‌کرده میل کنید.
سیر را به وعده غذایی اضافه کنید: سیر حاوی ماده‌ای به نام «آلیسین» است که خواص ضدعفونی‌کنندگی و ضدباکتریایی دارد. نتایج یک پژوهش آمریکایی نشان می‌دهد افرادی که روزانه سیر مصرف می‌کنند، کمتر سرما می‌خورند و زمانی که دچار سرماخورده می‌شوند علائم سرماخوردگی‌شان خیلی زود از بین می‌رود. برای بهرهمندی از خواص سیر توصیه می‌کنیم دو حبه سیر را له کنید و سپس آن‌را با آب گوشت یا آب مرغ بجوشانید و داغ میل کنید.
برای سرفه‌های خشک دارچین بجوشانید: خشکی هوا در فصل زمستان از مهم‌ترین دلایل بروز سرفه‌های خشک است. برای حل این مشکل می‌توانید از جوشانده دارچین کمک بگیرید. چندتکه چوب دارچین را درون قوری فلزی بریزید و حدود دو لیوان آب به آن اضافه کنید و روی حرارت بگذارید تا بجوشد. نوشیدن این جوشانده دو تا سه بار در هفته توصیه می‌شود.
شربت پیاز بخورید: پیاز ضدعفونی‌کننده موثری است. پیاز پخته شده خلط‌آور است و به این ترتیب باعث تسکین گلو شده و ترشحات برونشیتی و علائم سرماخوردگی را از بین می‌برد.
١٠٠گرم پیاز را خرد کنید و در ٢٠سی‌سی لیتر آب و به مدت ٢٠دقیقه بجوشانید. محلول را صاف کرده و یک قاشق غذاخوری عسل به آن اضافه کنید. دوباره محلول را روی حرارت گذاشته و اجازه دهید مثل شربت غلیظ شود. روزانه ٢ تا ۶قاشق چای‌خوری از این شربت میل کنید.
وعده غذایی روزانه با کدو حلوایی: برای سرماخوردگی‌های ساده در فصل سرد، کدو حلوایی یک درمان مناسب است که می‌تواند به صورت بخار پز به همراه کمی پودر نبات و دارچین مصرف شود. کدو حلوایی منبع مناسب ویتامین E، C و بتاکاروتن است که همه آن‌ها خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارند.
یک نوشیدنی گیاهی عمومی در خانه داشته باشید: جوشانده عناب، پرسیاووشان، ختمی سفید، سه پستان و گل زوفا، به منظور کاهش تب و عوارض سرماخوردگی بسیار موثر است. عناب به دلیل خاصیت خنک و ملین بودن، سبب اجابت مزاج بیشتر در بیمار می‌شود که این امر به کاهش تب و دفع عفونت کمک می‌کند.
وقتی سرماخوردگی گریبان‌گیر می‌شود
سرماخوردگی علائمی دارد که پس از مدتی با مصرف داروهای گیاهی و خانگی، استراحت و مصرف غذاهای گرم و مایعات بهبود پیدا می‌کند اما همیشه هم این‌طور خاتمه پیدا نمی‌کند و عوارض دیگری خودش را نشان می‌دهد. عفونت حاد گوش که ناشى از نفوذ باکترى‌ها به فضاى گوش میانى است شایع‌ترین عارضه سرماخوردگى در کودکان است.
علائم و نشانه‌هاى شاخص این عارضه شامل گوش درد در کودکان کم سن است که نمى‌توانند حرف بزنند و ناراحتى‌شان را صرفاً با گریه‌کردن یا کشیدن گوش مبتلا نشان مى‌دهند و در بعضى موارد ترشح سبز یا زرد رنگ از بینى یا بازگشت تب شدید پس از بهبودى از سرماخوردگى است.
خارج شدن ترشحات چرکى از گوش به معناى پاره شدن پرده صماخ است. در این حالت فشار و درد گوش کودک را تخفیف مى‌دهد، اما به هر حال باید فوراً کودک را نزد پزشک ببرید. عفونت چرکى گوش برخلاف سرماخوردگى نیاز به درمان آنتى‌بیوتیکى دارد. کودکان کم‌سن و کودکان دچار بیمارى‌هاى مزمن بیش از دیگران ممکن است نیاز به درمان آنتى‌بیوتیکى به خاطر عفونت گوش داشته باشند.
عفونت‌هایی که درپی سرماخوردگی می‌آیند
سرماخوردگى که بهبود نمى‌یابد ممکن است به سینوزیت چرکى بدل شده باشد. سایر عفونت‌هاى ثانوى که ممکن است به دنبال سرماخوردگى رخ دهد، شامل گلودرد چرکى (آنژین استرپتوکوکى)، برونشیت مزمن و ذات‌الریه است. این‌ها عفونت‌هاى وخیمى هستند و باید با سرعت توسط پزشک درمان شوند.
مصرف قطره‌هاى ضداحتقان براى دفع گرفتگى بینى پس از مدتى ممکن است باعث احتقان واکنشى شود به این معنا که شما براى اینکه راه‌هاى بینى خود را باز نگهدارید مجبورید مقدار بیشتر و بیشترى از این قطره را به کار برید. مصرف طولانى مدت این قطره‌ها باعث التهاب مزمن غشاهاى مخاطى مى‌شود. اگر مجبورید از قطره‌هاى ضداحتقان بینى استفاده کنید، استفاده از آن‌ها را به چند روز محدود کنید.
سرماخوردگی منشأ روحی و روانی ندارد
اگرچه افسردگی(که یک بیماری فصل پاییز است) دربین عموم به سرماخوردگی روحی و روانی مشهور است اما این بیماری را نمی توان نتیجه بیماری‌های روحی دانست.دکتر رضا کاظمی، روان‌پزشک و مشاور خانواده می‌گوید: افراد زیادی ممکن است در طول سال به طور مداوم دچار سرماخوردگی شوند یا بیماری آن‌ها برخلاف مردم عادی با یک هفته و ١٠روز درمان بهبود پیدا نکند اما تحقیقات ویژه و علمی درباره اثر بیماری و مشکلات روحی بر ایجاد سرماخوردگی‌های مداوم انجام نشده است.
وی ادامه می‌دهد: تنها می‌توان این‌طور استدلال کرد که شخص مبتلا به سرماخوردگی مداوم، به این دلیل که همیشه در معرض استرس‌ها و تنش‌های روحی قرار دارد ممکن است روی سیستم ایمنی بدن اثر گذاشته و باعث ضعیف‌شدن او شود. ابتدایی‌ترین نتیجه ضعف سیستم ایمنی بدن ابتلا به بیماری‌های ساده‌ای همچون سرماخوردگی است.
این روان‌پزشک با اشاره به بیماری‌های روان‌تنی یا سایکوسوماتیک تاکید می‌کند: در مباحث روان‌شناسی و روان‌پزشکی به برخی بیماری‌های جسمی اشاره شده که منشا روحی و روانی دارند. این بیماری‌ها به نام بیماری‌های روان‌تنی مشهور هستند. بیماری‌های «سایکوسوماتیک» بیماری‌های جسمی هستند که عوامل روانی در شروع و تشدید آن‌ها مؤثرند. البته منظور این نیست که فقط علل روانی در به وجود‌آوردن این اختلالات دخالت دارند بلکه عوامل دیگر هم دخالت داشته منتهی عوامل روانی به صورت عوامل تسریع‌کننده یا کاتالیزور عمل می‌کنند.
دکتر کاظمی یادآور می‌شود: دردهایی مانند دردهای عضلانی خاص در اندام‌ها، دردهای گوارشی یا درد در قفسه سینه که شخص آن را به درد قلبی نسبت می‌دهد، از‌جمله شایع‌ترین و رایج‌ترین دردهای روان‌تنی هستند.وی «زونا» را یکی از این بیماری‌ها نامیده و می‌گوید: ریشه زونا یک ویروس آبله مرغان نهفته است که در اثر یک استرس شدید بروز پیدا کرده و در رشته عصبی نخاع ایجاد می‌شود. به همین سبب فرد باید از مواجهه با استرس‌های شدید پرهیز کرده یا مهارت برخورد با آن‌ها را پیدا کند.
