«پیکان» آشناترین خودرو برای ما ایرانی‌هاست؛ خودرویی که شاید امروز دیگر
تحویلش نگیریم، اما کم نیستند ایرانیهایی که روزی آرزوی خریدن پیکان
داشتند و بسیاری هم ماشیندار شدن را با این خودرو تجربه کردهاند.
حالا
بعد از گذشت حدود نیم قرن از عمر تولید آن، آنقدر پیکان با تار و پود زندگی
ایرانی در هم تنیده که امروز میتوانیم از آن به عنوان یک «مؤلفه فرهنگی»
یاد کنیم.
25 اردیبهشت سالگرد توقف تولید پیکان است؛ اردیبهشت سال 1384 با امضای معصومه ابتکار رئیس وقت و کنونی سازمان حفاظت محیط زیست و اسحاق جهانگیری وزیر وقت صنایع، آخرین پیکان به موزه رفت.
وقتی از پیکان حرف میزنیم، از چه حرف میزنیم؟
پیکان اولین خودروی ایرانی است، خودرویی که طراحی آن از روی خودروی «هیلمن هانتر» مدل 1966 برداشته شد و ساخت آن در سال 1346 با همکاری شرکت ایران ناسیونال (ایران خودرو) و گروه صنعتی روتس (Group Rootes) انگلستان، در ایران شروع شد.
برادران خیامی با خرید زمینی در کرج، شرکت ایران ناسیونال را راه‌اندازی
کردند و با هدف «ساخت خودروی ایرانی به دست کارگر ایرانی» تولید اولین
خودروی ایرانی «پیکان» را شروع کردند. در آغاز، بخشی از قطعات مونتاژی بود،
اما بعد تلاش شد تا بیشتر قطعات در داخل کشور ساخته شود تا پیکان به
خودرویی وطنی بدل شود.
با توجه عمر طولانی - نزدیک به 40 سال - پیکان در ایران، این خودرو همیشه
با یک تصویر ثابت در میان ایرانیان همراه نبوده و در دورههای مختلف زمانی
جایگاه مختلفی داشته است. زمانی سوار شدن به آن لوکس سواری بود، بعدتر
خودوری تکراری پرزحمت شد و یک دوره هم خودروی فرسوده. اما هنوز «عشق
پیکان»ها کم نیستند.
پیکان سوارشو و لوکس باش!
پیکان در آغاز با دو مدل، دولوکس و کارلوکس تولید شد و به بازار آمد و بعد مدلهای دیگری مثل پیکان جوانان، استیشن، پیکان اتومات و پیکان تاکسی هم به این گروه اضافه شدند.
پیکان وقتی به بازار آمد، ماشینی اسپرت و جوان‌پسند بود، در تبلیغاتی که
برای این خودرو انجام میشد هم بر این موضوع تاکید میشد؛ خودرویی به‌روز،
ارزان و مقاوم که شعارش امید به روزی بود که هر ایرانی یک پیکان داشته
باشد.
اگر به عکسهای قدیمی این خودرو نگاه کنید، آن را واقعا زیبا و حرفهای
مییابید؛ ماشینی که چیزی از خودروهای روز کم ندارد. عکس این خودرو محبوب
در کنار خانواده در دشت و دمن در آلبوم عکس خیلی از قدیمیها پیدا می‌شود؛
اتفاقی که برای ماشینهای دیگر اتفاق نمیافتد. پیکان در واقع خودروی طبقه
متوسط بود؛ طبقهای که امکان خرید خودروهای لوکس خارجی را نداشت، اما با
خرید پیکان میتوانست زندگی مرفه و لوکس را تجربه کند.
محبوبیت پیکان در آغاز تولید بسیار زیاد بود، حتی امیرعباس هویدا نخست‌وزیر
وقت هم پیکان داشت. این محبوبیت تا دهه 50 هم ادامه پیدا کرد و پیکان
همچنان خودروی بسیاری از طبقات مختلف جامعه بود.
دهه شصت، دهه انحصار پیکان
بعد از انقلاب، مفهوم پیکان برای ایرانیها تغییر کرد. تولید خودرو دولتی و
واردات خودروی خارجی هم ممنوع شد و تنها به صورت محدود خودروی خارجی وارد
کشور میشد؛ بنابراین تنها انتخاب برای خرید خودروی خانواده یا خودروهای
قدیمی خارجی بود یا پیکان.
اگرچه در این سالها شرکت سایپا هم به مونتاژ خودروی ژیان و رنو هم
میپرداخت. اما دهه شصت دهه انحصار پیکان بود. با مرور خاطرات دهه شصت،
پیکان جزوی جدا نشدنی از خاطرات این روزگار است. روزگار جنگ تحمیلی،
کالاهای کوپنی، صفهای طولانی نفت و سفرهای دسته‌جمعی که گاهی تا 9 نفر
سوار یک پیکان میشدند. آن هم پیکانی که دیگر ماشین روز نبود و بیشتر
انتخاب ناگزیر آن روزها به حساب میآمد.
با گذشت زمان، دیگر پیکان، پیکان محبوب قدیمی باقی نماند، دیگر ماشینی سخت و زمخت که حتی کولر هم نداشت، جوابگوی نیاز و سلیقه جامعه نبود؛ بنابراین از ماشین محبوب جوانان به ماشین «مسافرکشی» بدل شد.
در سال 1372 با مونتاژ پراید دیگر پیکان به حاشیه کشیده شد. پراید خودرویی سبک بود که با مصرف انرژی کم و طراحی به روز، همچنین بر خلاف پیکان که خودرویی خشن و مردانه بود، پراید برای رانندگی زنان هم مناسب بود. همین موارد سبب شد که زمینه برای توقف تولید پیکان فراهم شود.
البته ایران خودرو چندان علاقهای به توقف تولید پیکان نداشت، اما با رایزنیهای بسیار و مطرح شدن مباحث زیست محیطی، خط تولید خودرویی که استانداردها را رعایت نمیکرد، بعد از تولید بیش از دو میلیون و 62 هزار و 611 دستگاه، متوقف شد.
البته با توقف خط تولید پیکان، ایران خودرو با سوارکردن موتور پیکان بر پژو دست به تولید خودروهای جدیدی چون «آر-دی» و «روآ» زد که مورد استقبال واقع نشد و تولید آنها متوقف شد.
پیکان‌بازها
پیکان گذشته از استفادهکنندگان معمولی، همیشه علاقهمندان خاص خودش را هم داشته؛ علاقهمندانی که با توقف خودروی پیکان، بیشتر خودشان را نشان دادند. کسانی که خود را پیکان باز یا عشقبازِ پیکان مینامند و علاقهمندیشان اسپرت‌کردن پیکان و حتی کروک و سان‌روف کردن این خودروی 45 ساله است و در بازارهای اینترنتی این خود را را با قیمتهای عجیب و غریب رد و بدل میکنند.
گذشته از این نگاه مجموعهدارانه به خودرو، هنوز پیکان با وجود مشکلات زیست محیطی که دارد، در بسیاری از شهرهای تهران و شهرستان دیده می‌شود و حتی طرحهایی چون طرح تحویل خودروی فرسوده نتوانسته خیابانهای ایران را از این خودرو خالی کند یا حتی ایران خودرو را به توقف خط تولید وانت‌پیکان وادارد.