فرا رسیدن سوم اسفند، سالروز تخریب قبور امامین عسکریین (ع) زمینه ای را فراهم آورد تا با حجت الاسلام والمسلمین سیدمهدی علیزاده موسوی، رییس پژوهشکده حج و زیارت درباره چرایی و عواقب این دست اقدامات وهابیت تکفیری به گفتگو بپردازیم که مشروح آن در ذیل می آید:
پشت پرده جنایات سامرا و تخریب حرمین عسکریین (ع) چه مسائلی نهفته است و چه عواملی دست به دست یکدیگر داد و به آنچه در سامرا رخ داد، انجامید؟
در سال های اخیر شاهد نوعی افراط گرایی مذهبی در کشورهای اسلامی هستیم که با فعالیت و حضور گروه های سلفی این وضعیت شتاب بیشتری به خود گرفته و گاه و بیگاه اخباری مبنی بر تخریب آثار و ابنیه اسلامی به گوش می رسد.
باید توجه داشت که این مسئله در دو بعد اهمیت دارد؛ نخست بعد تمدنی چراکه این ابنیه و آثار به نوعی شناسانامه و هویت جهان اسلام است، به عبارت بهتر چهره های بزرگ جهان اسلام در این بقاع دفن اند و این نشانگر هویت اسلامی است و معمولا هنر اسلامی در این مراکز دیده می شود و نشانگر عظمت و بزرگی تمدن اسلامی در قرون گذشته است.
اما بعد دوم دارای اهمیت بیشتری است چراکه این تخریب ها به نوعی با آموزه ها و ارزش های اسلامی در تضاد است؛ وقتی می نگریم انگاره ها و آموزه هایی همچون توسل، شفاعت، زیارت و تبرک از آموزه های اسلامی است که از همان دوران نبوی و صدر اسلام وجود داشته و ما شواهدی داریم که صحابی به آب وضوی پیامبر (ص) تبرک می جستند و بعد از رحلت ایشان در ظروف حضرت (ص) از باب تبرک آب می نوشیدند و مردم بر سر مزار ایشان حاضر شده و به پیامبر اکرم (ص) توسل می جستند و هیچ گاه صحابی آنها را از این کار منع نمی کردند.
همچنین، در تمامی مذاهب اسلامی بحث زیارت و رحل سفر بستن برای زیارت بزرگان دین از اصول اساسی بوده و زیارت مختص به شیعه نبوده و اینگونه نیست که فقط شیعه به زیارت قبور رفته و عتبه و حرم و بارگاه برای اولیای الهی بسازد. چراکه وقتی بررسی کنیم اهل سنت نیز تقید بالایی نسبت به این مسئله دارند؛ نمونه آن قبور بخاری مولف تاریخ معروف بخاری، امام شافعی در مصر، ابوحنیفه در بغداد، شیخ عبدالقادر گیلانی در بغداد و یحیی نبی در دمشق و... است.
آیا جمیع مسلمین بر این مسئله یعنی استحباب زیارت و موضوع توسل اجماع نظر دارند؟
بله، مسائلی که بیان شد نشان می دهد از آموزه های مورد پذیرش مذاهب اسلامی مسئله زیارت بوده و توسل به بزرگان برای تقرب به خدا همواره مورد توجه مسلمانان بوده است اما جریان تخریب قبور با اندیشه وهابیت از سه قرن پیش آغاز می شود.
امروز وهابیت قبور اولیای الهی را تخریب می کنند اما در میان همه این تخریب ها نقطه عزیمت تخریب قبور عسکریین (ع) در سوم اسفند 1384 بود که رسما به ائمه شیعه (ع) جسارت و در دو نوبت بارگاه مطهر آنها را هدم کردند.
بررسی این واقعه از ابعاد مختلف قابل توجه است؛ اولا در مذمت این عمل شکی نیست و شاهد بودیم در همان ایام تمامی مذاهب اسلامی این امر را محکوم کردند حتی علمای اهل سنت عراق موضع گرفته و آن را غیراسلامی دانستند و حتی غیرمسلمانان نیز همچون مسیحیان موضع گیری کردند.
اما واقعیت این است که جدای از اینکه واقعه ای تلخ و شوم در جهان اسلام به طور عام و در میان شیعه به طور خاص رخ داد، با گذشت 9 سال از این واقعه باید پرسید چه زمینه ها و عواملی موجب بروز چنین وضعیتی شد و به جسارت به ساحت مقدس ائمه شیعه (ع) انجامید.
چقدر حضور غرب و در راس آن آمریکا را در این جنایت عظیم جدی و دارای تاثیر می دانید؟
باید توجه داشت حضور غربی ها و آمریکا در عراق هنگامی تضمین می شود که آتش اختلافات در این کشور بسیار بالا باشد، به عبارت بهتر تنها بهانه ای که می توانست آمریکا را در عراق نگاه دارد و این حضور را توجیه کند ناامنی و تنازعات قومی و فرقه ای بود و بنابراین شاید یکی از مهمترین کانون های بهره برداری از این شرایط، نیروهای ناتو و غرب در عراق بودند، آنها برای اینکه این فضا را ایجاد کنند که عراق درگیر ناامنی و نزاع فرقه ای است از این فرصت استفاده کرده و حضورشان را در عراق موجه نشان دادند و به عبارت بهتر این مسئله ریشه در سیاست کهن غرب دارد یعنی «تفرقه بینداز و حکومت کن» و از زمینه های تفرقه هم تخریب قبور عسکریین (ع) بود.
آیا آنها به هدف خود یعنی تفرقه میان مذاهب اسلامی دست یافتند؟
همانطور که بیان شد، علمای اهل سنت علیه این جنایت موضع گیری کردند، از سوی دیگر علمای نجف به ویژه آیت الله سیستانی به این هدف شوم پی برده و به شیعه توصیه کردند که در این قضیه به هیچ وجه اهل سنت را دخیل ندانند چراکه این دست های ایادی کسانی است که کاملا مخالف با پیوند شیعه و سنی هستند که باید این دست ها را کاملا شناخت.
نقش دشمن داخلی و مزدوران غربی در این ماجرا چه بود و چگونه با جنایت سامرا هدف خویش را پیش بردند؟
ریشه دوم جنایات سامرا که باید به آن اشاره کرد جریان ها و حکومت های داخل جهان اسلام است، کشورهای مانند عربستان در آن زمان به دنبال این بودند که جامعه عراق را به رادیکالیسم بکشانند، آنها به جای جدال احسن و موعظه و استفاده از آموزه های دینی همچون اسلاف گذشته، با خشونت و ارعاب و ایجاد اختلاف در فضای عراق وارد شدند و از مهمترین اقداماتشان تخریب قبور عسکریین (ع) بود.
قبل از این جنایات چهره هایی همچون بن جبرین، رسما به تخریب قبور اهل بیت (ع) فتوا داده بودند و این فتاوا زمینه ساز چنین جنایاتی در عراق شد و نکته بعدی که باید به آن اشاره کرد این است که در این میان، گروهی جاهل و ناآشنا به آموزه های اسلامی، ابزار دست این جریان های داخلی و خارجی شده و اهداف غرب را دنبال کردند.
این دست جنایات چه عواقب سوئی در پی داشته و چه نتایجی را رقم زده است؟
واقعیت این است که بعد از این حادثه روند پیش بینی مراجع و علمای شیعه و سنی این بود که اگر حرمت مقدسات نگاه داشته نشود، این مسئله گسترش می یابد و ما شاهد بودیم که در لیبی این پیش بینی محقق و قبور شخصیت هایی همچون عبدالسلام الاسمر از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) ویران و نبش شد. یا قبر صحابی پیامبر (ص)، حجر بن عدی نبش و قبور علمای صوفیه در لیبی تخریب شد و در حقیقت این تفکر گسترش یافت به گونه ای که تمدن اسلامی در حال آسیب و تخریب است و کار به جایی رسید که داعش رسما اعلام کرد اگر ما به مکه برسیم خانه خدا را ویران می کنیم چراکه مظهر شرک است و اگر وهابیت این جرئت را داشت حرم نبوی را نیز به بهانه مقابله با شرک ویران می کرد!
واقعیت این است که اگر امروز شیعه و اهل سنت هوشیار نباشند و جلوی این جریان را نگیرند رشد کرده و تاثیرات سوء بر جای می گذارد.
آیا هستند جریان های شیعی که به اقدامات تکفیری ها شدت بخشیده و حتی زمینه ساز آن شوند؟
یکی از عوامل مهم چنین حوادثی این واقعیت است که متاسفانه حرمت مقدسات مذاهب آنطور که باید رعایت نمی شود در حالی که خداوند در قرآن می فرماید: حتی به مقدسات مشرکان فحش ندهید تا به مقدسات شما توهین نشود! اما امروز گروه های افراطی در میان شیعه و سنی حرمات مقدسات یکدیگر را نگاه نمی دارند و رفتار و اعمال آنها زمینه ساز بسیاری از این خشونت ها و فجایع می شود؛ به عبارت بهتر در کنار تندوری های وهابیون و سلفی ها که بغض ذاتی نسبت به اهل بیت (ع) دارند، برخی جریان های افراطی شیعه نیز بدون توجه به نتیجه اعمالشان زمینه ساز دشمنی بیشتر تکفیری ها علیه شیعه می شوند و طبق اطلاعات موجود، در بسیاری از کشتارهای افغانستان، سوریه، پاکستان و ... بهانه تکفیری های این بوده که شیعه به مقدسات اهل سنت توهین می کنند در حالی که سیره اهل بیت (ع) اینگونه نبوده و شیعه همواره با جدال احسن و حکمت و موعظه اندیشه هایش را بسط داده و اگر توجه کنیم چنین اتفاقاتی در دل شکاف های مذهبی شکل می گیرد یعنی جریان های افراطی شکاف زی هستند و در دامن اختلافات زیست می کنند.
بنابراین، اگر اهل سنت و شیعه بر اساس موعظه و حکمت گفتگو کرده نه اینکه عقایدشان را به هم تحمیل کنند و فرهنگ تعامل در پرتوی آرامش و علم را داشته باشند و اهل سنت هم توجه داشته باشد و فریب این جریانات را نخورد، می توان از بروز این جنایات جلوگیری کرد.
باید توجه داشت که گروه هایی مانند بوکوحرام و انصار السنه امروز به قتل عام اهل سنت می پردازند و به اهل سنت نیز رحم نمی کنند، کمااینکه در موصل و در الانبار، ابنیه ای را تخریب کردند که متعلق به اهل سنت بود.
از این رو، توصیه می شود که دشمن شناسی کنیم و نیرنگ هایش را تشخیص دهیم و با همگرایی هم از مواریث فرهنگی خود دفاع کنیم و هم آموزه ها و ارزش های دینی خود را تحقق ببخشیم.
آمنه مستقیمی/قدس
