وقتی سخن از کویر میشود، در ذهن مکانی تصور میشود که از آب و آبادی به
دور است اما روستای قطرم با وجود واقع شدن در دل کویر، این تصویر را بر هم
میزند.
قطرم روستایی در 60 کیلومتری بافق در استان یزد است که سبک و ساختار
قرارگیری خانههای آن مانند روستای ماسوله در شمال کشور است؛ روستایی که در
آن نخلستانها در کنار باغهای پرتقال واقع شدهاند و دارای آب و هوایی
معتدل و گاه سرد است.
این روستا که با توجه به ویژگی هایش به «ماسوله کویر» شهرت یافته دارای
خانههایی از سنگ و چوب است و با کوههایی صخره مانند که ارتفاع برخی از
آنها به بیش از 200 متر می رسد، احاطه شده است.
افسانه هایی در مورد قطرم
اطلاعات تاریخی چندانی از قطرم در دست نیست اما مفهوم واژگانی قطرم به «قطره قطره» یا جایی که زیر آب بوده است، بازمیگردد.
البته راجع به زیر آب بودن این روستا باید گفت نشانههایی روی صخرههای روستا یافت شده که مربوط به فسیل صدفهای دریاهای قدیم است.
همچنین افسانههایی در مورد زیر آب بودن این روستا از سوی پیشینیان و اهالی
قدیمی روستا سینه به سینه نقل شده است که از جمله این افسانهها وجود
فسیل لاشه یک کشتی بزرگ روی کوه 9 سر است که بین مسیر بافق و قطرم واقع شده
و نقل است که فسیل این کشتی نشانه زیر آب بودن این روستاست و آن کشتی
یحتمل غرق شده است.
آرامگاهی در 5 کیلومتری این روستای زیبا واقع شده که به «بقعه پیر قطرم»
معروف است و از گذشته برای اهالی روستا به عنوان زیارتگاهی قابل احترام
مطرح است. البته راجع به پیر مدفون شده در این بقعه و حتی زن یا مرد بودن
وی هیچ اطلاعات و سندی وجود ندارد.
در مورد این بقعه که در اطراف آن گورستانی قرار دارد، چنین روایت میشود که
زنی مسن خادم این بقعه بوده و آن را هر روز به منظور زیارت اهالی، آب و
جارو میکرده. شبی روغن چراغها تمام شده و مشعلهای بقعه به همین دلیل
خاموش میشود ولی پیرزن خادم از روی ناچاری و با تکیه به اعتقاد خود به جای
روغن، آب در مشعل ها میریزد و آنها روشن میشوند.
ویژگی ها و طبیعت روستا
ورودی روستا از دو بخش مرتع برای چرای گوسفندان و کشتزار و باغهای پرتقال
تشکیل شده و در میان آن راه آسفالت باریکی وجود دارد که هر گردشگری را به
سوی این روستای صخرهای جذب میکند.غاری در کوه دیده میشود که گویی
تاکنون هیچ کسی به این غار وارد نشده و عمق آن مشخص نیست در حالی که شاید
تنها یک حفره باشد.
خانههای روستا از خشت خام و سنگ کوه ساخته شده و سقف خانهها نیز معمولاً
از چوب و الوارهایی از جنس سپیدارهای بلندی است که در کنار چشمهها و در
پهنای صخرهها روییده و به سختی فراوان توسط اهالی روستا برای مسقف کردن
خانهها قطع و حمل شده است.
این چوبها یا الوارهایی که اهالی آن را «انتلسک» مینامند با مخلوطی از
گل پوشیده شده تا از نفوذ آب و باران به داخل خانه ها جلوگیری شود.
در میان هر خانه نیز اجاقی دستساز برای پخت و پز و گرم شدن خانه در
زمستان تعبیه شده است که با خرده چوبهای خشک شده درختان و کندههای
چوبی شعلهور میشود.
در مناطق کوهستانی این روستا انواع داروهای گیاهی یافت می شود اما شاید
بتوان گفت لذیذترین خوراکی کوهستانی قطرم، دانه ای به نام «دندو» است که
مردم روستا با پیمودن مسافتی طولانی و عبور از کوهستانها آن را از درختانی
پر از خار و خس چیده و به ویژه در آجیل شب یلدا و نوروز از آن استفاده
میکنند.
محله بالا و پایین روستا
روستای قطرم از دو محله بالا و پایین تشکیل شده که محله بالا به کوهستان و
بیشهزار نزدیکتر است و محله پایین نیز به کشتزار و مرتع نزدیک است.
محله بالا دارای خانه معروفی به نام «خانه بزرگ» است که در گذشته تا 14
خانوار در آن زندگی میکردند. دیگر خانه معروف این محله به «خانه زینلیها»
شهره است که در گذشته 10 خانوار در آن در جوار یکدیگر میزیستند.
کوچههای این روستا بسیار باریک و طویل است و برخی از کوچهها مسقف و روی
آنها قسمتی از خانهای بنا شده است. جنس دیوارها عموماً از سنگ است. نکته
قابل تامل در این روستا، پیهای این بناهاست که بعضاً به عرض بیش از یک متر
میرسد.
چشمههای روستا
آب مورد نیاز روستای قطرم از یک چشمه آب بزرگ و چندین چشمه کوچک تشکیل شده
است که برای رسیدن به چشمه اول باید یک فرسنگ که معادل 6کیلومتر است را در
بیشه و کوهستان این منطقه به صورت پیاده طی کرد.
به دلیل خوش آب و هوا بودن این منطقه، پرندگان وحشی همچون کبک و طیور در
کنار چشمهها سکنی گزیدهاند. بزهای کوهی نیز زیستگاهی بهتر از این منطقه
نجستهاند و این خود باعث هجوم شکارچیان به این منطقه شده است که با
ورودشان به این منطقه اکوسیستم را به طور قابل توجهی بر هم زدهاند.
معادن سرب و روی
حفر چاههای آب در مناطق پایین دست خارج از روستا برای تامین آب معادن سرب و
روی بافق از ضربات و آسیبهای جبرانناپذیری است که به این روستا وارد
شده است به نحوی که حفر این چاهها بهتدریج موجب کمآبی و به دنبال آن از
رونق افتادن روستای قطرم و روستاهای اطراف آن شده است.
با حفر این چاهها، آب چشمه زلال که از جویباران برای تامین آب شرب و
آبیاری مزارع میگذشت، وارد لوله و تاسیسات شده و این کار آنقدر با
بیتدبیری ادامه پیدا کرده که امروزه حدود 90 درصد کشتزارهای بالادست
روستای قطرم خشکیده است.
با حفر بیشتر حلقههای چاه، بیآبی پا را از خشکاندن کشتزارها فراتر
گذاشته و آب شرب مردم روستایی که از 7 چشمه پرآب بهره مند بودند، اکنون
از طریق استخراج از چاه و پر کردن منابع و مخازن آبی در خانهها تامین
میشود.
پیش از ایجاد منبع آب برای روستا، در پایینترین نقطه و حدوداً ورودی
روستا استخر عظیمی برای ذخیره آب کشاورزی وجود داشت اما این استخر به دلیل
حفر چاهها و استفاده بیوقفه از منابع آب زیرزمینی این منطقه، هیچ وقت پر
نمیشود.
شغل مردم روستا
مردان پر تلاش روستای قطرم در دوران پرآبی گذشته به شغل دامداری و کشاورزی
مشغول بودند و زنان نیز به جارو بافی، گلیم بافی و حصیربافی میپرداختند.
جاذبههای گردشگری ماسوله کویر
روستای قطرم از جاذبههای گردشگری مناسبی برخوردار است. در منطقه بالا،
بخشی از کوه به شکل هاوند در آمده که به زبان و گویش مردم این دیار به
«دسته جوغن» معروف است. 2 غار در دل کوه وجود دارد که میتوان گفت هنوز
کسی به این دو غار وارد نشده است. کوههای صخرهای شکل این روستا جاذبهای
مرتفع را ایجاد کرده است که در استان مانند آن وجود ندارد. علاوه بر این،
نقل است از گذشتگان، افرادی که سالیان پیش پای پیاده برای ادای مناسک حج به
مکه سفر میکردند باید از کوههای صعب العبور این روستا میگذشتند و این
سفر برای افرادی که اهل این روستا بودهاند بیش از یک سال به طول
میانجامید.هر سال میتوان شاهد حضور گردشگران زیادی در دل این ماسوله کویر
بود و رونق آن در گرو توجه هر چه بیشتر مسئولان به این منطقه است.